Ο θόρυβος γύρω από το κείμενο του Γ. Θεοτοκά που δόθηκε στις Πανελλήνιες Εξετάσεις αποκαλύπτει πολλά. Στο επίκεντρο η αντικατάσταση του «κουφού πρύτανη ή του κακού πρωθυπουργού» από τον κακό επιστήμονα. Στο στόχαστρο η Επιτροπή Γενικών Εξετάσεων που τόλμησε να «αλλοιώσει», να «λογοκρίνει» το κείμενο. Πολλοί ανακάλυψαν σκοτεινά πολιτικά κίνητρα πίσω από την αλλαγή, ότι κάποιοι τάχα προστάτευσαν τον πρωθυπουργό από την κριτική των εφήβων.

Η κριτική είναι άτοπη, φανερώνει άγνοια της εκπαιδευτικής πρακτικής. Οι φορείς της θεωρούν πως τα κείμενα που αξιοποιούνται διδακτικά και εξεταστικά, ο Τερζάκης, ο Παπανούτσος (διαχρονικό χιτ), ο Τσιρόπουλος, ο Σεφέρης, ο Καστοριάδης δίνονται αυτούσια στα παιδιά. Κάνουν λάθος φυσικά. Η γλωσσική και νοηματική προσαρμογή στις διδακτικές ανάγκες και αντιληπτικές δυνατότητες των μαθητών είναι εκ των ων ουκ άνευ. Δε συνιστά αλλοίωση του κειμένου ή του πνεύματος του συγγραφέα, αποτελεί εκπλήρωση του εκπαιδευτικού σκοπού για τον οποίο αξιοποιείται το κείμενο. Στο πλαίσιο αυτό, η αλλαγή μιας φράσης που μετά βεβαιότητας θα έστρεφε αλλού την προσοχή των εξεταζόμενων, μακριά από τα ζητούμενα της συγκεκριμένης άσκησης, είναι συνήθης πρακτική. Όσοι, πολιτικοί, δημοσιογράφοι ή δημοσιολογούντες, διέρρηξαν τα ιμάτιά τους για την «προσβολή» του Θεοτοκά απλώς αστόχησαν.

Η σκόνη που σηκώθηκε δεν επέτρεψε ωστόσο να δούμε το μείζον. Και το μείζον είναι ο δομικός συντηρητισμός που σκιάζει τα εκπαιδευτικά μας πράγματα. Συντηρητισμός στις ιδέες, στα πρόσωπα, στα κείμενα, στη σκέψη. Το κείμενο του Θεοτοκά, γραμμένο το 1956, αφορά στις συμβουλές ενός πατέρα στο γιο του. Σαφής, συμπαγής πατερναλισμός. Ο μαραγκός τοποθετείται στον πάτο της κλίμακας της κοινωνικής προόδου. Τι λέει η δήθεν ανατροπή του επίμαχου αποσπάσματος; Λέει ότι (ακόμα και) ένας καλός μαραγκός είναι προτιμότερος από τον κακό πρύτανη ή πολιτικό. Τι γίνεται όμως με τον καλό πρύτανη; Τότε προφανώς ο μαραγκός ξαναγυρνά στη φυσική του θέση. Για να μη μιλήσουμε για την ηθικολογία που κρύβει η αξιολογική κρίση «καλός» μαραγκός ή επιστήμονας, για την αδυναμία αυτής της αξιολογικής κρίσης να ανταποκριθεί στα σημερινά δεδομένα. Καλούμε τους νέους να στοχαστούν για την ηθική ευθύνη του «καλού» επιστήμονα, επισείουμε τους κινδύνους από την «αλόγιστη χρήση της επιστήμης» στην εποχή της ψηφιακής πληροφορίας, της νανοτεχνολογίας και της γενετικής.

Το μάθημα της Έκθεσης αντανακλά την εκπαιδευτική μας κουλτούρα. Κυριαρχούν «κείμενα κύρους», αξιόλογα μα σκονισμένα. Ειδικά δε στις τελικές εξετάσεις, φορτωμένες με όλη την «παθογένεια των Πανελλαδικών», οι έμφοβες επιτροπές επιλέγουν τα πιο «ασφαλή» κείμενα, όσα δεν πρόκειται να πυροδοτήσουν ένταση, όσα επιδέχονται όσο γίνεται λιγότερες αναγνώσεις, προσεγγίσεις, ερμηνείες. Κείμενα μονότροπα, μονοσήμαντα, μονόχρωμα. Τα προς ανάπτυξη θέματα περιστρέφονται πεισματικά γύρω από έννοιες τοτέμ: εθνική ταυτότητα, παράδοση, παιδεία, επιστήμη. Ο προ 15ετίας εκσυγχρονισμός του τρόπου εξέτασης δεν έσπασε τα παγιωμένα σχήματα. Καλλιεργείται ακόμα συντηρητική οπτική, σχεδόν φοβική προς την αλλαγή, την εξέλιξη, την επιστήμη, τις νέες τεχνολογίες, την αλληλεπίδραση των πολιτισμών, τη συνάντηση των ανθρώπων. Ποια τελική γεύση αφήνουν τα γραπτά που (μαθαίνουν να) παράγουν οι υποψήφιοι; Βαστάμε άμυνα, μας απειλούν κίνδυνοι, καιροφυλακτεί η παγκοσμιοποίηση, είναι ανεξέλεγκτη η τεχνολογία, δεχόμαστε πολιτισμικές επιρροές αλλά με όπλο την παιδεία και την παράδοση θα καταφέρουμε να διαφυλάξουμε την ταυτότητά μας. Δηλαδή, όπισθεν ολοταχώς.

Πρόκειται για μια διαδεδομένη πρόσληψη της εκπαίδευσης όχι ως εργαλείου για το σήμερα και το αύριο αλλά ως προμαχώνα για το χτες. Παιδεία-φρουρός απέναντι στις επιβουλές. Γι’ αυτό λείπουν οι σύγχρονοι διανοητές ως πρότυπα σκέψης και γλώσσας. Γι’ αυτό λείπουν τα καλά μεταφρασμένα κείμενα ξένων συγγραφέων. Οι προκλήσεις του νου, οι αμφισημίες, οι ενδιάμεσες αποχρώσεις. Αλλά και η ταχύτητα, η αλλαγή, η ανάσα του 21ου αιώνα.

Άλλο παράδειγμα: προ ετών δόθηκε στις εξετάσεις κείμενο, όπου μεταξύ άλλων γινόταν λόγος για «τις ταινίες του Σαββατόβραδου που έχουν στοιχίσει σε πλήθος παιδιών την απουσία από τον κυριακάτικο εκκλησιασμό ή το οικογενειακό τραπέζι». Τα σχόλια περιττά. Σκεφτείτε πόσο άτοπο ηχεί για τον 17χρονο το δίλημμα «τηλεόραση ή εκκλησιασμός», όταν στην πράξη κανένα από τα δυο δεν αποτελεί πια επιλογή, ενώ η διλημματική παράθεσή τους είναι απολύτως ακατανόητη.

Προς τι λοιπόν τόσος φρονηματισμός και διδαχή, τέτοια πίεση να παραχθεί από τα παιδιά λόγος πλαστός και ξένος, λόγος μη βιωμένος; Σωστά σχολίασε ο Αντώνης Λιάκος για την επιλογή θεμάτων: «Εκτός από Αργώ και Λεμονόδασος, δεν τους ερεθίζει κάτι άλλο;(…) Αυτή η «Γενιά του 30» μας έχει φορέσει ένα καπέλο τόσο βαθειά, που δεν σκιάζει μόνο τα μάτια, αλλά τα σφαλίζει. Κι όταν λέω «μας» εννοώ τον ευρύτερο κύκλο παιδείας και πολιτισμού στη σημερινή Ελλάδα».

Εμπρός λοιπόν, τίποτα να μην αλλάξει, τίποτα να μην αγγιχτεί. Τα ίδια και χειρότερα στη σχολική ιστορία. Ζούμε σε μια χώρα όπου η φράση «θέλουν να αλλάξουν τα βιβλία ιστορίας» ισοδυναμεί με εθνικό κίνδυνο, δείγμα μειοδοσίας, εθνομηδενισμό. Ακροδεξιά έντυπα, ιστοσελίδες, κίτρινες φυλλάδες πρωτοστατούν στην προσπάθεια σωτηρίας των σχολικών βιβλίων ιστορίας, αυτής της προαιώνιας Βίβλου του Ελληνισμού. Τα βιβλία επ’ ουδενί δεν πρέπει να αναθεωρούνται, να επανεξετάζονται. Μειοδότης όποιος ιστορικός τολμά να εργαστεί στην κατεύθυνση κριτικής προσέγγισης και ανανέωσης της παραδοσιακής διδασκαλίας της ιστορίας. Επιστήμονες κύρους στοχοποιούνται επειδή επιχειρούν το αδιανόητο: οι νέες μέθοδοι για την ανασύσταση του παρελθόντος να βγουν από τα αμφιθέατρα και τις βιβλιοθήκες και να μπουν στις σχολικές αίθουσες και στα εγχειρίδια. Στην πυρά, λοιπόν, όποιος φυσήξει τη σκόνη του μακραίωνου κλέους που έχει κάτσει πάνω στα βιβλία, όποιος φωτίσει οπτικές γωνίες, πολλαπλές ταυτότητες, μακροχρόνιους και σύνθετους μηχανισμούς που συγκροτούν την ιστορική εξέλιξη. Θα μας βρει απέναντι όποιος ξορκίσει το φάντασμα της απομνημόνευσης και προτάξει δεξιότητες ερμηνείας και κατανόησης.

Το άρθρο σημοσιεύτηκε στη Νέα Σελίδα, 18/6/2017

πηγή