Έχω διδάξει μόνο σε Γενικό Λύκειο και μια χρονιά σε Γυμνάσιο. Ωστόσο, πάντα με κρυφόκαιγε η επιθυμία για μια απόπειρα διδασκαλίας στο Δημοτικό σχολείο. «Φοβόμουνα» από τη μια πλευρά τις πολύ μικρές και «εύθραυστες» ηλικίες των παιδιών αλλά από την άλλη πλευρά γοητευόμουν από την καθολική ισχύ του παιδαγωγικού λόγου σ’ αυτή την περίπτωση και από τη γοητεία εισαγωγής των παιδιών στον πιο όμορφο κόσμο: στο κόσμο των Γραμμάτων και του Παιδείας. Και ενώ πολύ ήθελα να έχω μια μικρή έστω γεύση αυτής της γοητείας των μικρών παιδιών και της μοναδικής παιδικής «απορίας», τελικά αυτό δεν έγινε προφανώς για ουσιαστικούς και τυπικούς λόγους.
Και προσπαθώ να ανιχνεύσω στοιχεία από μια αίθουσα του Δημοτικού σχολείου, χωρίς βέβαια να έχω καμιά αυταπάτη ότι μπορώ να φανταστώ ή να επινοήσω ένα τόσο σύνθετο σκηνικό της συγκεκριμένης διδασκαλίας. Έχω όμως κάποιες βεβαιότητες – αν μπορεί κάποιος να μιλήσει για βεβαιότητες στον κόσμο της Παιδαγωγικής.
α) Η εισαγωγή του παιδιού στη γλώσσα και στη σκέψη του ανθρώπου είναι το πιο σημαντικό και το πιο όμορφο θαύμα που μπορεί να συμβεί στον Κόσμο. Τα πρώτα ουσιαστικά βήματα του εξανθρωπισμού του ανθρώπου, της κοινωνικοποίησής του και της καλλιέργειας σχέσεων έξω από τον προστατευτικό κύκλο της οικογένειας δεν είναι απλά και μόνο είσοδος στον Κόσμο αλλά και δημιουργία του προσωπικού μας κόσμου˙ είναι η πρώτη συστηματική ενέργεια τεχνοτροπίας του ξεχωριστού πορτρέτου μας.
β) Η μαθησιακή πορεία του μαθητή κρίνεται σε μεγάλο βαθμό – και πάντως στον πιο καθοριστικό βαθμό – εδώ στους βηματισμούς του Δημοτικού σχολείου και όχι στο λύκειο ή σε κάποια άλλη σχολική βαθμίδα. Οι υπόλοιποι σχολικοί θεσμοί απλώς «προσθέτουν», ενώ το Δημοτικό διαρκώς «πολλαπλασιάζει» και κυρίως θέτει αυτό που ονομάζουμε βάσεις εκπαίδευσης. Αν ένας μαθητής ξεκινήσει «δυνατά» στο Δημοτικό, θα συνεχίσει σχεδόν πάντα αυτή τη μαθησιακή δυναμική ή θα τη βελτιώσει έτι περαιτέρω. Κάθε χρονιά με την αξιολόγηση που έκαναν οι μαθητές μου επί της συνολικής μου λειτουργίας (και σε συνέχεια αυτής τους ζητώ να αξιολογήσουν το μαθησιακό δυναμικό που έχουν κατακτήσει μέχρι τότε), όλοι σχεδόν κατατείνουν να αναφέρονται στο ξεκίνημα του Δημοτικού σχολείου. Έτσι βλέπουμε να έρχονται άλλοτε «φουρνιές» μαθητών με φοβερές δυνατότητες και άλλοτε όχι, και δεν μπορούμε να εξηγήσουμε το πώς συμβαίνει αυτό αφού έρχονται από τις ίδιες γειτονιές και από τα ίδια σπίτια. Κι όμως πίσω από κάθε δυναμική «φουρνιά» κρύβεται μια εμπνευσμένη δασκάλα ή ένας εμπνευσμένος δάσκαλος.
γ) Η σχέση του παιδιού με τα Γράμματα θα καθοριστεί εδώ σχετικά σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στους άλλους θεσμούς. Αν το παιδί αγαπήσει τη γνώση και τη μάθηση στο Δημοτικό, έχει ξεκινήσει έναν δρόμο ομορφιάς και προόδου, που δεν θα αφήσει ποτέ, που θα έχει ως περιεχόμενο και ως νόημα ζωής την ίδια τη γνώση (μαζί βέβαια με την πρώτη των πρώτων των αξιών του ανθρώπου, την αγάπη). Εδώ δεν παίζει πρώτιστο ρόλο το πόσα γράμματα θα μάθει το παιδί – γιατί οι ρυθμοί μάθησης ποικίλουν και έχουμε πολλές ιδιαιτερότητες -, αλλά κατά πόσο θα συνδεθεί με την καλλιέργεια του πνεύματος.
δ) Στο Δημοτικό σχολείο ο δάσκαλος δημιουργεί πρότυπα – και επιπλέον μπορεί να γίνει και ο ίδιος πρότυπο – πολύ πιο εύκολα από ό,τι σε άλλους θεσμούς. Ακόμα και οι πιο απλές κουβέντες του δημιουργούν ένα ολόκληρο φωτεινό στερέωμα για τη ζωή και τον άνθρωπο. Και δεν χρειάζονται ιδιαίτερες αναλύσεις επί του ζητήματος. Θεωρώ ότι δύσκολα θα συναντήσουμε έναν πολίτη που δεν θα τονίσει το ρόλο που έπαιξε κάποιος δάσκαλος στη ζωή του. Αυτό είναι μια απόλυτα μοναδική γοητεία του ειδώλου του δασκάλου αλλά και μια ιερή ευθύνη για την άρτια ει δυνατόν λειτουργία του. Το παιδί σ’ αυτή τη μικρή ηλικία είναι βλαστός θαλερός αλλά εύκαμπτος, δεν στέκεται από μόνος του όρθιος και θέλει στήριγμα, που άπαξ και το βρει θα τραβήξει μόνος του το δρόμο προς τον ήλιο – φως και προς την ωριμότητα.
Υ.Γ.
- Φυσικά στην πορεία του μαθητή στο Δημοτικό σχολείο παίζουν σημαντικό ρόλο – περισσότερο από ό,τι στους άλλους σχολικούς θεσμούς – οι γονείς. Αλλ’ επ’ αυτού σε επόμενο άρθρο.
- Εξίσου σημαντικός είναι ο ρόλος του Νηπιαγωγείου, για το οποίο θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά.