Τον εκπαιδευτικό τον ενδιαφέρει με απόλυτο τρόπο η εικόνα που διαμορφώνουν γι’ αυτόν οι μαθητές του, οι γονείς τους, οι συνάδελφοί του και η μικροκοινωνία του σχολείου. 

Η επαγγελματική δραστηριότητα ως συστηματική και μάλλον μακροχρόνια λειτουργία δεν μπορεί παρά να επηρεάζει κάθε πολίτη, αφού η καθημερινότητά του και η κύρια εργασιακή του δραστηριότητα είναι διαποτισμένες από τα ανάλογα επιστημονικά, κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Η επαγγελματοποίηση είναι ένα από τα πιο βασικά στοιχεία της βιομηχανικής περιόδου και αποτελεί ουσιώδη παράγοντα του καταμερισμού εργασίας σε προσωπικό επίπεδο.

Η σχετική αναφορά στους εκπαιδευτικούς έχει πολύ ιδιαίτερα στοιχεία, που χρήζουν μελέτης και ανάλυσης. Ας θέσουμε ένα παράλληλο ερώτημα, αφού η επιρροή του σχολείου επί των εκπαιδευτικών θεωρείται αυτονόητη και σημεία της θα παρουσιαστούν στη συνέχεια. Είναι θετικό το γεγονός της επίδρασης του σχολείου επί των εκπαιδευτικών; Η απάντηση είναι θετική και μάλιστα μπορεί να σημειωθεί ότι είναι απόλυτα ευεργετική και διαπαιδαγωγική. 

      Μπορεί οι εκπαιδευτικοί να θεωρούνται ως οι φορείς της διαπαιδαγώγησης στα σχολεία αλλά ισχύει μια αμφίπλευρη λειτουργία. Τελικά, οι εκπαιδευτικοί είναι και παιδαγωγοί και παιδαγωγούμενοι, όπως είναι και εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι. Διδάσκουν μαθαίνοντας και μαθαίνουν διδάσκοντας. Διαπαιδαγωγούν και διαπαιδαγωγούνται την ίδια στιγμή. Δεν μπορούν να θεωρητικολογούν χωρίς να δίνουν μια κάποια όψη του παιδαγωγικού τους παραδείγματος. Μπορούν, για παράδειγμα, να διδάξουν το μεγαλείο του Διαλόγου και του σεβασμού στην άποψη του άλλου, χωρίς να το τηρούν αυτοί; 

 Το σχολείο έχει ένα βαρύ ιστορικό φορτίο, μια απόλυτα σημαντική κοινωνική αποστολή, ένα πλούσιο μορφωτικό και μαθησιακό περιεχόμενο, άπειρα κοιτάσματα αφηγήσεων του ανθρώπου, ανιχνεύσεις του μέλλοντος, έναν φωτεινό γαλαξία αξιών και διδαχών και ο κύριος φορέας που μορφοποιεί όλο αυτό το Σύμπαν είναι ο εκπαιδευτικός. Βρίσκεται συνεχώς σε μια παράλληλη τροχιά με εκείνη της καθημερινής μη σχολικής ζωής. Αλλά είναι σμιλεμένος κυρίως με ό,τι η σχολική κουλτούρα καλλιεργεί και προάγει. Η εικόνα του εκτός σχολείου δεν μπορεί να απέχει πολύ από τη φοβερή αισθητική του εκπαιδευτικού. Προφανώς θα είναι αυθεντικός και δεν θα υποκρίνεται σε έναν ρόλο που του επιβάλλεται κοινωνικά. Αλλά δεν μπορεί, από την άλλη πλευρά, να αποκτά την αισθητική παιδαγωγική και μορφωτική εικόνα του με την είσοδό του στο σχολικό προαύλιο και να την αφήνει εκεί για την επόμενη ημέρα. 

 Το σχολείο ως κοινωνικός θεσμός με όλους τους συμβολισμούς του αποτελεί για τον εκπαιδευτικό χώρο που του εξευγενίζει τη συμπεριφορά, που του εκλογικεύει την όλη εικόνα και του καλλιεργεί το συναισθηματικό κόσμο. Γιατί δεν μπορεί να συμμετέχει στοιχειωδώς στο παιδαγωγικό γίγνεσθαι χωρίς το πλησίασμα της ψυχής του με το συναίσθημα των παιδιών και των εφήβων. Και όλη αυτή η δυναμική προς μια και μόνο κατεύθυνση κινείται και κινεί όλο το σχολικό οικοσύστημα: στη συστηματική προαγωγή της Αγάπης, η οποία μαζί με τη Γνώση και την Ομορφιά αποτελούν το κορυφαίο τρίπτυχο της Παιδείας. 

 Τον εκπαιδευτικό τον ενδιαφέρει με απόλυτο τρόπο η εικόνα που διαμορφώνουν γι’ αυτόν οι μαθητές του, οι γονείς τους, οι συνάδελφοί του και η μικροκοινωνία του σχολείου. Ο ευαίσθητος εκπαιδευτικός τρέμει στην ιδέα και μόνο μη δημιουργήσει ούτε καν ένα αντιπαιδαγωγικό γεγονός και διαβρωθεί η αισθητική του εικόνα που την επιμελείται με συστηματικό, δημιουργικό αλλά και αγχωτικό τρόπο αρκετές φορές. Όταν ένας εκπαιδευτικός φερθεί παραβατικά ή αντικοινωνικά ή αντιπαιδαγωγικά ή αντιεκπαιδευτικά, η πρώτη μεγάλη απορία που έρχεται στη σκέψη καθενός είναι αυτή. Μα μπορεί αυτός να είναι εκπαιδευτικός και παιδαγωγός; 

 «Όταν δεν αγαπώ τον κόσμο – όταν δεν αγαπώ τη ζωή – όταν δεν αγαπώ τους ανθρώπους, δεν μπορώ να ανοίξω διάλογο. Από την άλλη μεριά ο διάλογος είναι ανύπαρκτος χωρίς ταπεινοφροσύνη», ισχυρίζεται ο Πάουλο Φρέιρε στο κλασικό του έργο «Η αγωγή του καταπιεζόμενου». Και εδώ είναι η αιτιακή σχέση μεταξύ αγάπης, διαλόγου και ταπεινοφροσύνης, που συνθέτει τον πυρήνα της παιδαγωγικής άσκησης. Πώς μπορεί να βγει έξω από αυτό το βαθύ ουμανιστικό «παράδειγμα» ο εκπαιδευτικός και να μην διαμορφώσει τη δική του ανθρωπιστική παιδεία και κουλτούρα;

Νίκος Τσούλιας