Η εποχή που οι κόντρες μεταξύ μαθητών στο προαύλιο του σχολείου τους ήταν ένα εφηβικό παιχνίδι χωρίς επακόλουθα έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Πλέον οι ανέμελες στιγμές έχουν δώσει τη θέση τους σε καψόνια, απειλές, παρενοχλήσεις στο διαδίκτυο, μίνι συρράξεις, εκφοβισμούς, ακόμη και ξυλοδαρμούς...

Το πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα περιστατικό που σημειώθηκε πριν λίγα 24ωρα σε λύκειο του Αμαρουσίου με πρωταγωνιστή ένα 18χρονο μαθητή από την Πολωνία, ο οποίος σκόρπισε τον τρόμο με ένα σπαθί νίντζα τραυματίζοντας τέσσερα άτομα, προκάλεσε σοκ όχι μόνο στην εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και σε ολόκληρο το πανελλήνιο. Ωστόσο η έξαρση της μαθητικής παραβατικότητας είναι πλέον γεγονός και αυτή είναι η αιτία για το σημερινό ρεπορτάζ μας.

 Τα περιστατικά άλλωστε που έχουν να διηγηθούν εκπαιδευτικοί και ειδικοί από τη Θεσσαλονίκη αντικατοπτρίζουν με σαφήνεια την πραγματικότητα: μαθητές να πιάνονται στα χέρια για ασήμαντες αφορμές, άλλοι να συμμετέχουν σε συμμορίες ανηλίκων προκαλώντας ακόμη και... μίνι συρράξεις και άλλοι να σπέρνουν τον τρόμο εκτοξεύοντας απειλές και λεκτικές επιθέσεις.

Το 50% των μαθητών

Δυστυχώς η μαθητική βία έχει πάρει πλέον ανεξέλεγκτες διαστάσεις σε αρκετά προαύλια των διδακτηρίων της πόλης που θυμίζουν πλέον... ζούγκλα. Τα κρούσματα χρόνο με το χρόνο αυξάνονται, μαζί όμως και ο αριθμός των παιδιών που βιώνουν τη σκληρή συμπεριφορά των συμμαθητών τους. Ερευνες εξάλλου έχουν δείξει ότι το 50% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή λεκτικής ή ψυχολογικής βίας.

«Υπάρχει έξαρση των κρουσμάτων γιατί είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που ακολουθεί την κατάσταση στην κοινωνία μας. Απλά δεν έχει γίνει ακόμα αντιληπτό στην έκταση που πρέπει ούτως ώστε να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. Τέτοια φαινόμενα έχουν τις ρίζες τους στην αλλαγή της οικογένειας, καθώς απουσιάζει πλέον κατά πολύ η μητέρα, η οποία μπορεί να δουλεύει όλη μέρα, στο ότι έχουν χαλαρώσει πάρα πολύ οι οικογενειακοί δεσμοί και στη μεγάλη πίεση που ασκεί το σχολείο διότι δεν ικανοποιεί τις ανάγκες των μαθητών. Οπότε είναι πάρα πολύ λογικό τα παιδιά αυτά να αντιδρούν και μια αντίδραση είναι και η βία», αναφέρει η σχολική σύμβουλος Κατερίνα Σουσαμίδου.

Καθημερινοί τραυματισμοί

Οπως μάλιστα αναφέρουν στελέχη της εκπαίδευσης, από τη σχολική καθημερινότητα δε λείπουν περιστατικά με συμπλοκές και τραυματισμούς, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρείται το φαινόμενο να δημιουργούνται «κλίκες» και τα παιδιά να χωρίζονται σε στρατόπεδα αναπτύσσοντας εχθρικές σχέσεις. Αναφορές υπάρχουν ακόμη και για συμμορίες ανηλίκων.

«Υπάρχουν φαινόμενα βίας και κυρίως μεταξύ μαθητών. Εχουν σημειωθεί συμπλοκές, ξυλοδαρμοί, μικροτραυματισμοί έως και περισσότερο σοβαροί τραυματισμοί. Πολλές φορές τέτοια φαινόμενα έχουν να κάνουν με λεκτικές παρεξηγήσεις, με φυλετικές προστριβές, ακόμη και με τις σχέσεις μεταξύ των δυο φύλων. Ομως κάτι τέτοια πράγματα οδηγούν σε... μίνι συρράξεις με τη συμμετοχή ακόμη και εξωσχολικών με αποτέλεσμα μαθητές να έχουν πάει στο νοσοκομείο», αναφέρει η διευθύντρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης, Αλκηστις Ζερβοπούλου.

«Συναγερμός» στα ΕΠΑΛ

Ειδικά στα επαγγελματικά λύκεια η κατάσταση έχει ξεφύγει πλέον από τον έλεγχο, γεγονός που συνδέεται και με το χαμηλό γνωστικό επίπεδο των μαθητών αλλά και με το οικονομικό τους υπόβαθρο. Για παράδειγμα, κατά τη φετινή σχολική χρονιά υπήρξε περιστατικό με μαθήτρια σε ΕΠΑΛ της ανατολικής Θεσσαλονίκης που ξυλοκοπήθηκε εντός του σχολείου από άλλες συμμαθήτριές της. Σε άλλη περίπτωση μαθητής «πλήρωσε» την παρεξήγηση που δημιουργήθηκε με μια συμμαθήτριά του καταλήγοντας με σπασμένη γνάθο στο νοσοκομείο, ύστερα από επίθεση που δέχτηκε από εξωσχολικούς φίλους της κοπέλας.

Αλλού ρατσιστικοί λόγοι δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για να στοχοποιηθούν μαθητές διαφορετικής εθνικότητας, με αποτέλεσμα οι διαφορές να λυθούν με... άγριες συμπλοκές στο προαύλιο. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις μαθητές δε διστάζουν ακόμη και να βιντεοσκοπήσουν με το κινητό τους τα όσα διαδραματίζονται και να τα αναρτούν εν συνεχεία στο διαδίκτυο. Και η λίστα δεν έχει τέλος...

Εκφοβισμός

«Η πιο γνωστή μορφή βίας που εμφανίζεται στο σχολείο, όχι πάντως στο δημοτικό, είναι ο εκφοβισμός/θυματοποίηση (bullying) και αφορά σε επιθετικές συμπεριφορές που ασκούνται επανειλημμένως από ένα παιδί ή από ομάδα παιδιών εναντίον ενός άλλου παιδιού με στόχο να προκαλέσουν πόνο και κατ' επέκταση υποταγή», αναφέρει στον «ΑτΚ» η σχολική σύμβουλος Σύρμω Βαϊραμίδου.

Σύμφωνα με την ίδια, ο μαθητής-θύμα βιώνει τη βία και αντιδρά με κλάμα, με θυμό που δεν εξωτερικεύει και επιλέγει να μη μετέχει στις δραστηριότητες της τάξης. Από την άλλη ο μαθητής-θύτης εκφράζει ψυχρότητα και αδιαφορία για το θύμα και θεωρεί ότι το θύμα ευθύνεται για την επίθεση που του ασκείται και ότι του αξίζει να υποφέρει.

Ετσι ο μαθητής-θύτης, στον κύκλο των συνομηλίκων του, αποκτά κύρος και δύναμη, αναπληρώνοντας τη χαμηλή αυτοεκτίμηση που συνήθως έχει. Επιπλέον στο σχολείο ο μαθητής – θύτης εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά με σωματική βία (χτυπήματα, σπρώξιμο, φτύσιμο, προσβλητικές χειρονομίες), λεκτική βία (βρίσιμο, κοροϊδία της εθνικής ή θρησκευτικής ταυτότητας ή του τρόπου ντυσίματος και ομιλίας) και ψυχική βία (αποκλεισμός του παιδιού από ομαδικές δραστηριότητες, όπως ποδόσφαιρο, πάρτι κ.ά.).

«Η βία που ασκείται από το θύτη στο θύμα δεν παύει να αποτελεί παραβίαση του βασικού δικαιώματος όλων των παιδιών να πηγαίνουν στο σχολείο χωρίς να φοβούνται ότι κάποιος συμμαθητής τους θα προσπαθήσει να τους εξευτελίσει, να τους επιβληθεί με τη βία ή να τους ταπεινώσει», σχολιάζει η ίδια επισημαίνοντας ότι τέτοιου είδους φαινόμενα αντιμετωπίζονται με την ένταξη του παιδιού στη δυναμική της ομάδας της τάξης.

«Φυσικά ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να συγκεντρώσει πληροφορίες για το παιδί με σκοπό να του παράσχει κατάλληλη βοήθεια τόσο στο μαθησιακό επίπεδο όσο και στο επίπεδο της κοινωνικότητας», συμπληρώνει η κ. Βαϊραμίδου.

Ακόμη και στα δημοτικά

Περιστατικά πάντως επιθετικής συμπεριφοράς λαμβάνουν χώρα ακόμη και μεταξύ μαθητών του δημοτικού. Αν και δεν εκδηλώνονται με τόσο ακραίες μορφές, όπως περιγράψαμε παραπάνω, έχουν να κάνουν με χειρονομίες, φραστικές επιθέσεις σε συμμαθητές, ξεσπάσματα με φθορές σε θρανία και εξοπλισμό, μικροκλοπές ακόμη και με απουσίες από το σχολείο. Αφορμή μπορεί να αποτελέσουν το χαρτζιλίκι, ένα κινητό τηλέφωνο ακόμη και ένα σάντουιτς.

«Τα κρούσματα έχουν αυξηθεί πάρα πολύ και σε όλα τα επίπεδα. Ειδικά στις μικρές ηλικίες εκδηλώνεται με λεκτική επίθεση, ωστόσο όσο προχωράει και δυναμώνει η προσωπικότητα του ατόμου η βία αυτή γίνεται σωματική και όσο δεν αντιμετωπίζεται καταλήγει στην παραβατικότητα. Το κύριο μέλημα είναι οι γονείς», αναφέρει η σχολική σύμβουλος προσχολικής αγωγής-δρ Ψυχιατρικής, Σοφία Βαβέτση.

Σύμφωνα με την ίδια, οι φράσεις «δε σε θέλω», «δε σε παίζω», «απομονώνω» ακούγονται όλο και συχνότερα από τα χείλη των μικρών μαθητών, ενώ πολλές φορές μικρά παιδιά στοχοποιούνται με συνθήματα γραμμένα στους τοίχους του σχολείου. Ωστόσο, καταγράφονται και άλλες παραπτωματικές συμπεριφορές που έχουν να κάνουν κυρίως με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των παιδιών. «Κυρίως πρόκειται για παιδιά που τα προβλήματά τους οφείλονται στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον που μεγαλώνουν.

Για διάφορους λόγους είναι εγκαταλειμμένα από το σπίτι τους και συναναστρέφονται παιδιά μεγαλύτερα που συγκροτούν ομάδες που λειτουργούν παραβατικά. Στο δημοτικό όμως δεν είναι τόσο έντονα τα κρούσματα όσο στο γυμνάσιο και στο λύκειο», αναφέρει ο δάσκαλος Θανάσης Αγαπητός.

Αποκαλυπτική η έρευνα

Ενδιαφέρον πάντως παρουσιάζει και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη βία οι μαθητές. Ερευνα που πραγματοποιήθηκε το 2010 από τη μη κερδοσκοπική εταιρία «Μαζί για την οικογένεια και το παιδί» σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης (συμμετείχαν 706 μαθητές και μαθήτριες από 16 γυμνάσια) αποτύπωσε τη στάση τους στο συγκεκριμένο θέμα όπως αυτή διαμορφώνεται και από τυχόν εμπειρίες τους.

Ειδικότερα στην ερώτηση που αφορούσε τους λόγους για τους οποίους κάποιοι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη βία, ο κύριος όγκος των μαθητών (39,2%) απάντησε για επιβολή, με υψηλότερα ποσοστά στις απαντήσεις των αγοριών «Διέξοδος-εκτόνωση», «προβληματική προσωπικότητα», «λύση προβλημάτων» και «επίδραση οικογένειας». Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας το 56,4% των μαθητών απάντησε ότι δεν έχει δεχτεί κάποια μορφή βίας, ωστόσο ένα ποσοστό της τάξης του 25,4% δήλωσε ότι έχει φερθεί βίαια. Σε ό,τι αφορά τους λόγους που εκδήλωσαν τέτοια συμπεριφορά το 21,11% απάντησε για αυτοάμυνα. Ακόμη, η πλειοψηφία των μαθητών (34,7%) δήλωσε ότι έχει πάρει μεγάλη έκταση η βία στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, με το 41,2% ωστόσο να θεωρεί ότι σε καμία περίπτωση δε δικαιολογείται η χρήση βίας. Οσον αφορά τους τρόπους αντιμετώπισης στα φαινόμενα βίας, το 17,3% εξέφρασε την άποψη ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές πρέπει να παραπέμπονται σε ειδικούς.

Καταργήθηκαν οι συμβουλευτικοί σταθμοί

Την ώρα πάντως που η μαθητική παραβατικότητα αυξάνεται, οι υποστηρικτικές δομές που λειτουργούσαν καταργήθηκαν από φέτος. Πρόκειται για τους συμβουλευτικούς σταθμούς νέων των διευθύνσεων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στους οποίους μέχρι πρότινος παραπέμπονταν τα κάθε είδους περιστατικά.

«Ηταν μια δομή πάρα πολύ χρήσιμη. Τώρα οι καταστάσεις αντιμετωπίζονται από το κάθε σχολείο, όσο μπορεί όμως να ξέρει ένας εκπαιδευτικός να χειριστεί τέτοια πράγματα. Εμείς ωστόσο υποστηρίζουμε ότι θα έπρεπε να υπάρχει ψυχολογική στήριξη. Επρεπε να ενισχυθούν και όχι να καταργηθούν», παρατηρεί η κ. Ζερβοπούλου.