Με το τέλος της φετινής διδακτικής χρονιάς ανέκυψε και πάλι σε δημόσια συζήτηση το θέμα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ζήτημα που συζητιέται μεταξύ των φιλολόγων σε κάθε διάλειμμα και αποκτά εντονότερη συναισθηματική μορφή μετά από τεστ, διαγωνίσματα και εξετάσεις. Υπάρχουν συνάδερφοι που προσπαθούν με κάθε τρόπο, με την παραδοσιακή διδασκαλία, με ομαδοσυνεργατική μέθοδο, με την χρήση νέων τεχνολογιών, με φύλα εργασίας, με βίντεο, με κόμικ, κυρίως με γνώση και αγάπη. Αμφιθυμία, ίσως, είναι η καλύτερη λέξη για να περιγράψει τη διάθεση που προκαλεί το αποτέλεσμα. Από τη μια η αγάπη για τον αρχαίο κόσμο και τη γλώσσα του, από την άλλη η ματαίωση και το αδιέξοδο μιας διδασκαλίας που ελάχιστα προσφέρει στους μαθητές. Όσες εξαιρέσεις κι αν εντοπίσει κάποιος δεν είναι επαρκείς για να αλλάξουν το γενικό κλίμα. Την αποστροφή των μαθητών για τη διδασκαλία της αρχαίας γλώσσας δεν την αξίζει κανείς και πολλοί δεν την αντέχουν.

Αν εστιάσουμε στις αιτίες, θα δούμε ξανά την υποτίμηση του περιεχομένου, θα βρούμε την υποτίμηση της μετάφρασης που προσφέρει χωρίς γλωσσικό εμπόδιο τα οφέλη της αρχαίας γραμματείας. Η ίδια η ονομασία “αρχαία από το πρωτότυπο” υποτιμά τη μεταφρασμένη αρχαία γραμματεία. Επιπλέον, αν ρωτήσει κάποιος τους μαθητές τι είναι τα αρχαία ελληνικά, θα του πουν για γραμματική και συντακτικό, εφόσον κάθε κείμενο δεν είναι ούτε ιστορία, ούτε φιλοσοφία, ούτε κάποιο κειμενικό είδος, αλλά απλό πρωτότυπο (ή μήπως και πρότυπο γλώσσας;) άλλοθι για να αναπαραχθούν τύποι και να εμπεδωθεί ορολογία. Αυτό εξάλλου φαίνεται καθαρά στο Γυμνάσιο με τις εγκυκλίους που κάθε χρόνο αφαιρούν από τη διδακτέα ύλη πολλά κείμενα, αλλά όχι γραμματοσυντακτικές ενότητες. Δεν υπάρχουν κατάλληλα αρχαία κείμενα για γλωσσική διδασκαλία στο Γυμνάσιο. Περίπου είκοσι πέντε χρόνια τώρα, όσοι ισχυρίζονται το αντίθετο θα μπορούσαν να τα έχουν υποδείξει, όπως και τη μέθοδο διδασκαλίας. Αντίθετα, φάνηκε και η αποτυχία της προσπάθειας να εξοικειωθούν οι μαθητές με τα “παλιότερα ελληνικά μας”.

Αυτή η πραγματικότητα έκανε πολλούς από μας που διδάσκουμε τα αρχαία στη δευτεροβάθμια να ζητήσουμε δημόσια και με συλλογικά κείμενα να ενισχυθεί η διδασκαλία της μεταφρασμένης γραμματείας και να καταργηθεί η αρχαία γλώσσα στο Γυμνάσιο, να ξαναπιάσουμε δηλαδή το νήμα της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Βρεθήκαμε μεταξύ σφύρας και άκμονος, να δεχόμαστε πυρά από φορείς της συνδικαλιστικής οπτικής, που “δικαιώθηκαν” εφόσον είχαμε την απώλεια φιλολογικών ωρών, και του εθνικιστικού γλωσσαμυντορισμού.

Έτσι η δημόσια συζήτηση μετατράπηκε σε άγονη αντιπαράθεση που απέκρυψε ότι το ζήτημα της αρχαίας ελληνικής στο Γυμνάσιο είναι λυμένο από επιστημονική, διδακτική και παιδαγωγική οπτική εδώ και δεκαετίες. Δεν είναι λυμένο ιδεολογικά και πολιτικά, αλλά αυτό ίσως είναι η κρυφή πτυχή του προβλήματος: δεν διδάσκουμε αρχαία ελληνικά, τα χρησιμοποιούμε ιδεολογικά και δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτό το φορτίο. Η εκπαιδευτική πολιτική φαίνεται ότι γνωρίζει την κατάσταση, αλλά δεν αποφασίζει, αν και ίδια στιγμή τοποθετήθηκε δημόσια με συλλογικά κείμενα και η επιστημονική κοινότητα.

Στα πλαίσια του πρόσφατου διάλογου για την παιδεία υπήρξε η αφετηριακή πρόθεση να μετατραπεί η οικονομική κρίση σε ευκαιρία ουσιαστικής και ριζικής αναμόρφωσης του δημόσιου σχολείου, αλλά οι μέχρι τώρα παρεμβάσεις μοιάζουν να έχουν μόνο τεχνικό και διαχειριστικό χαρακτήρα, βλάπτουν περαιτέρω ένα σχολείο που γενικά άντεξε στην κρίση χάρη στους εκπαιδευτικούς. Είμαστε αναγκασμένοι να αποφασίσουμε και για το περιεχόμενο και πρώτα για τα αρχαία ελληνικά που αποτελούν την καρδιά μιας εκπαίδευσης χωρίς καρδιά, ακόμα περισσότερο, επειδή στις μέρες μας έχουμε την ιδεολογική κατάχρηση της αρχαιότητας από φορείς του βίαιου μυωπικού εθνικισμού.

Αυτό σημαίνει ότι λύση δεν είναι ο περιορισμός των ωρών διδασκαλίας που αφιερώνονται στα αρχαία. Ίσως θα ήταν αναγκαίο το αντίθετο. Λύσεις ήδη υπάρχουν, έστω μεταβατικού χαρακτήρα, προτεινόμενες από την οπτική της σχολικής αίθουσας: για τη γνωριμία των μαθητών με την ιστορία της αρχαίας γλώσσας, αντί για την αρχαιογλωσσική διδασκαλία, μπορεί να αξιοποιηθεί το βιβλίο του Α.-Φ. Χριστίδη «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας», που γράφτηκε ειδικά για μαθητές γυμνασίου. Παράλληλα, για τη διδασκαλία της αρχαίας γραμματείας από μετάφραση μπορούν να αξιοποιηθούν κείμενα ήδη διαθέσιμα αλλά πρακτικά αδίδακτα (Ηρόδοτος, Τόποι και άνθρωποι, Φιλοσοφικά κείμενα). Για τη διδασκαλία της αρχαίας, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί προσωρινά, ίσως σε δύο λυκειακές τάξεις, το δοκιμασμένο βιβλίο του Α. Β. Μουμτζάκη, ώστε οι μαθητές να γνωρίσουν σιγά σιγά και τη γλώσσα μέσα από κείμενα της κλασικής περιόδου.

Θέλω να κλείσω το κείμενο με τη σκέψη ότι, εκτός από το βιβλίο του Χριστίδη, μπορεί να εξεταστεί η αξιοποίηση όλων των εγχειριδίων του προγράμματος “αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη μέση εκπαίδευση”, τα οποία ο εμπνευστής του θεώρησε σταθμό στην εκπαιδευτική ιστορία. Ακόμα και αν αμφιβάλλουμε ότι είναι έτσι, η αξιοποίησή τους σίγουρα θα είναι συμβολικό και ουσιαστικό βήμα για τη διδακτική προσέγγιση της αρχαιότητας.

 avgi.gr