Εισαγωγή

Κάθε χρόνο χιλιάδες νέοι και νέες «μεταναστεύουν» στο εξωτερικό για την απόκτηση μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών. Η απόκτηση ενός (ή και περισσότερων) μεταπτυχιακών τίτλων θεωρείται πια η φυσική πορεία μετά το πρώτο πτυχίο, καθώς οι απαιτήσεις τόσο της παγκόσμιας όσο και της εγχώριας αγοράς εργασίας αυξάνονται. Βέβαια, εφόσον η κατοχή ενός μεταπτυχιακού τίτλου δεν αποτελεί πλέον ένα επιπρόσθετο προσόν αλλά μία απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να είναι κανείς ανταγωνιστικός στην αγορά εργασίας, η σωστή επιλογή του προγράμματος και του πανεπιστημίου είναι καθοριστικής σημασίας για την επαγγελματική εξέλιξη ενός ατόμου. Το prestige του πανεπιστημίου ή ο τίτλος ενός master, αν και κάποτε αποτελούσαν τα μοναδικά ίσως «κριτήρια», δεν μπορούν πλέον να προδιαγράψουν την επαγγελματική επιτυχία, αλλά ούτε και την προσωπική ικανοποίηση. Οι δυνατότητες για σπουδές στο εξωτερικό και το εύρος των προσφερόμενων προγραμμάτων είναι σαφώς περισσότερες, για αυτόν όμως ακριβώς το λόγο η προσεκτική και συνειδητή επιλογή του μεταπτυχιακού προγράμματος και του πανεπιστημίου του εξωτερικού αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία.

Επιλέγοντας το είδος του μεταπτυχιακού προγράμματος

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι επιλογές για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό είναι πολυάριθμες. Ένας νέος ή νέα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα σε πολύ εξειδικευμένα, περισσότερο γενικά ή και συνδυαστικά προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών. Για το λόγο αυτό υπάρχει μία πληθώρα παραγόντων τους οποίους πρέπει κανείς να συνυπολογίσει ώστε να μπορέσει να καταλήξει σε ένα πρόγραμμα σπουδών που καλύπτει τις ανάγκες, τις προσδοκίες και τις επιθυμίες του.

Το περιεχόμενο του προγράμματος

Είναι πολύ σημαντικό πέρα από τον τίτλο του μεταπτυχιακού προγράμματος να συμβουλευτείτε τους έντυπους ή online οδηγούς σπουδών των πανεπιστημίων. Πολλές φορές συμβαίνει μεταπτυχιακά προγράμματα με παρόμοιους ή και τους ίδιους τίτλους να διαφέρουν ριζικά ως προς τα συγκεκριμένα μαθήματα που διδάσκονται στο πλαίσιό τους. Επίσης, ενδέχεται το περιεχόμενο ομοειδών μαθημάτων να διαφέρει εξίσου από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο. Οι διαφορές αυτές συνήθως σχετίζονται με τον προσανατολισμό του κάθε πανεπιστημίου σε συγκεκριμένα πεδία έρευνας καθώς και με τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του διδακτικού του προσωπικού. Σε πολλές περιπτώσεις το πρόγραμμα σπουδών αποτελείται από κάποια βασικά μαθήματα, και ο φοιτητής έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει το πρόγραμμα σπουδών του με βάση τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές του. Καλό θα ήταν λοιπόν πριν την επιλογή του προγράμματος να γίνει μία ενδελεχής έρευνα του περιεχομένου των μεταπτυχιακών σπουδών κάθε πανεπιστημίου, καθώς και του προφίλ των διδασκόντων, καθώς εκείνοι επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το χαρακτήρα των σπουδών.

Η δομή του προγράμματος

Κάθε μεταπτυχιακό πρόγραμμα έχει διαφορετική δομή ως προς τον τρόπο με τον οποίο διδάσκονται τα μαθήματα και βαθμολογούνται οι φοιτητές, πράγμα το οποίο διαμορφώνει το χαρακτήρα του προγράμματος. Πιο συγκεκριμένα, σε κάποια μεταπτυχιακά προγράμματα τα οι φοιτητές βαθμολογούνται εξ ολοκλήρου μέσω γραπτών εξετάσεων, σε άλλα μέσω δοκιμίων, ενώ σε κάποια μέσω ομαδικών ή ατομικών εργασιών. Πολλές φορές προτιμάται ένας συνδυασμός των παραπάνω τρόπων με διαφορετική ποσοστιαία συμμετοχή στην τελική βαθμολογία. Σίγουρα σε κάποιους ανθρώπους ταιριάζουν περισσότερο κάποιοι τρόποι δουλειάς και αξιολόγησης και σε άλλους όχι. Αν γνωρίζετε από προηγούμενες εκπαιδευτικές εμπειρίες τον τρόπο εργασίας με τον οποίο αποδίδετε περισσότερο (για παράδειγμα ατομική συγγραφή σε αντίθεση με ομαδική εργασία), θα ήταν καλό να το λάβετε υπόψη σας στην επιλογή του μεταπτυχιακού προγράμματος. Πολύ σημαντική είναι, τέλος, η δομή και ο τρόπος διεξαγωγής της διπλωματικής εργασίας, η οποία κατέχει μεγάλη βαρύτητα στη διαμόρφωση της τελικής βαθμολογίας, αλλά και εντέλει της επιστημονικής κατεύθυνσης που ένας φοιτητής θα ακολουθήσει στο μέλλον.

Εξειδίκευση ή διεύρυνση;

Μία κομβικής σημασίας για την επιλογή μεταπτυχιακού προγράμματος απόφαση είναι αν επιθυμεί κανείς να εξειδικευθεί σε έναν συγκεκριμένο τομέα σχετιζόμενο άμεσα με το πρώτο του πτυχίο ή να διευρύνει το γνωστικό του πεδίο σε επιστημονικούς τομείς πέρα από το πρώτο του πτυχίο. Η πρώτη επιλογή αποτελεί σε γενικές γραμμές μία γνωστή πρακτική, αλλά η δεύτερη, δηλαδή η διεύρυνση με στόχο πολλές φορές το συνδυασμό γνωστικών πεδίων, είναι μία αρκετά διαδεδομένη πρακτική στο εξωτερικό, καθώς το πρώτο πτυχίο εν γένει δεν προδιαγράφει την επιστημονική εξέλιξη ενός φοιτητή. Τα τελευταία χρόνια αυτή η τάση υποστηρίζεται ενεργά από τα πανεπιστήμια, τα οποία σχεδιάζουν ειδικά μεταπτυχιακά προγράμματα για αποφοίτους διαφορετικών κατευθύνσεων ή και διεπιστημονικά προγράμματα στα οποία συμμετέχουν διαφορετικά τμήματα ενός ή και περισσότερων πανεπιστημίων προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες που υπάρχουν για επιστήμονες με δυνατότητα προσαρμογής και έρευνας σε διαφορετικά γνωστικά πεδία. Αυτή η εξέλιξη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όσους επιθυμούν να σπουδάσουν στο εξωτερικό κάποιο αντικείμενο που δεν διδάσκεται στα ελληνικά πανεπιστήμια μεταπηδώντας σε αυτό μέσω ενός κατάλληλου μεταπτυχιακού που τους επιτρέπεται να παρακολουθήσουν βάσει του πρώτου τους πτυχίου. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι για πολλά επαγγέλματα δεν απαιτούνται συγκεκριμένα πτυχία, αλλά η επιλογή των σπουδών του κάθε επαγγελματία διαμορφώνει τόσο το εργασιακό του αντικείμενο όσο και τον τρόπο που τελικά κινείται στον ευρύτερο επαγγελματικό του χώρο.

Η αναζήτηση ως διαμόρφωση των σχεδίων

Η αναζήτηση ενός μεταπτυχιακού προγράμματος γύρω από ένα συγκεκριμένο αντικείμενο μπορεί να οδηγήσει στην καλύτερη διαμόρφωση των επιθυμιών, των στόχων και των ενδιαφερόντων ενός υποψήφιου μεταπτυχιακού φοιτητή. Αυτό βέβαια μπορεί να σημαίνει και την αλλαγή των μέχρι εκείνο το σημείο σχεδίων. Πρέπει, λοιπόν, να είναι κανείς έτοιμος μετά από επισταμένη έρευνα να δει τον εαυτό του να αλλάζει σχέδια και να ανακαλύπτει νέες κατευθύνσεις για την επιστημονική του ανάπτυξη. Κανένα γραφείο «ειδικών» συμβούλων δεν μπορεί να υποκαταστήσει την προσωπική έρευνα και να επιβάλλει επιθυμητές πορείες ζωής. Η σύγχρονη αγορά εργασίας, αλλά και η κοινωνία η ίδια, επιζητά ανθρώπους που ενδιαφέρονται για αυτό που κάνουν, πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για επαγγελματίες με μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο σπουδών.

Επιλέγοντας το πανεπιστήμιο του εξωτερικού

Μία πολύ σημαντική πρώτη παρατήρηση είναι ότι πέρα από τα φημισμένα ηγετικά πανεπιστήμια (π.χ. Harvard, Cambridge, Yale, MIT, Oxford), τα οποία έχουν μία δεδομένη ποιότητα σε όλα τους τα μεταπτυχιακά προγράμματα, τα διαφορετικά τμήματα ενός πανεπιστημίου πολλές φορές παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους όσον αφορά στο επίπεδο και την ποιότητα των σπουδών. Επίσης, ακόμα και ανάμεσα στα μεγάλα πανεπιστήμια υπάρχουν διαφορές κατά επιστημονικό τομέα. Επομένως, η επιλογή προγράμματος καθαρά και μόνο κρίνοντας από τη γενική κατάταξη των πανεπιστημίων στα «rankings» δεν αποτελεί το ιδανικότερο κριτήριο, αν και είναι ένας χρήσιμος γενικός οδηγός.

Οι λίστες κατάταξης των καλύτερων πανεπιστημίων

Οι λίστες κατάταξης των καλύτερων πανεπιστημίων (rankings) είναι ίσως ο πιο διαδεδομένος τρόπος με τον οποίο κάθε χρόνο οι φοιτητές ενημερώνονται για τα καλύτερα πανεπιστήμια. Σε μεγάλο βαθμό τα rankings διαμορφώνουν τις φιλοδοξίες των φοιτητών, καθώς είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς και αναπαράγονται από πληθώρα Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Συνήθως οι λίστες αυτές συντάσσονται από διεθνείς, αξιόπιστες εφημερίδες ή περιοδικά, όπως οι «Times», το «Business Week», οι «US News», οι «Financial Times» κ.ά. ή κάποια μη κερδοσκοπικά ιδρύματα. Μεταξύ των λιστών υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις, γεγονός που αποδεικνύει την υποκειμενικότητα των κριτηρίων επιλογής. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι οι λίστες κατάταξης δεν είναι μία χρήσιμη μέθοδος αξιολόγησης των πανεπιστημίων, αλλά ένας προσεκτικός αναγνώστης θα ανακαλύψει σίγουρα ότι δεν μπορούν να αποτελούν το μοναδικό κριτήριο επιλογής.

Τα κριτήρια αξιολόγησης των πανεπιστημίων είναι πολλά, πολλές φορές διαφέρουν από έρευνα σε έρευνα, και συνήθως έχουν διαφορετική βαρύτητα στη διαμόρφωση της τελικής κατάταξης της κάθε λίστας. Κάποια από αυτά είναι το επίπεδο των καθηγητών, ο ερευνητικός προσανατολισμός των ιδρυμάτων, η πολυεθνική σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού, η δυσκολία εισαγωγής κ.ά. Πολλά από αυτά τα κριτήρια είναι δύσκολο να οριστούν. Για παράδειγμα, πώς αξιολογείται το εκπαιδευτικό προσωπικό; Ο αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων είναι ένα μόνο από τα κριτήρια που μπορούν να επιλεχθούν. Άλλοι δίνουν μεγάλη σημασία στην επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων. Για παράδειγμα, ποιος θα είναι ο πρώτος μισθός τους μετά το πτυχίο; Ένα ακόμη σημαντικό κριτήριο αφορά την υλικοτεχνική υποδομή (βιβλιοθήκες, εργαστήρια, νέες τεχνολογίες κτλ.). Ιδιαίτερη σημασία έχει το αντικείμενο εξειδίκευσης. Για παράδειγμα, κάποιο πανεπιστήμιο μπορεί να έχει εξαιρετική νομική σχολή, αλλά όχι εξίσου καλό ΜΒΑ (μεταπτυχιακό πρόγραμμα σε διοίκηση επιχειρήσεων). Κάποια πανεπιστήμια εξειδικεύονται στις νέες τεχνολογίες, ενώ άλλα στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Τέλος, η εγκυρότητα και η συνέπεια κάθε χρόνο του φορέα που συντάσσει τη λίστα κατάταξης παίζουν σημαντικό ρόλο. Ακόμα όμως και σε έγκυρους φορείς βλέπουμε στοιχεία υποκειμενικότητας. Για παράδειγμα, τα αμερικανικά ΜΜΕ προβάλλουν περισσότερο τα αμερικανικά πανεπιστήμια.

Είναι αλήθεια ότι η φοίτηση σε κάποιο από τα πιο υψηλά βαθμολογημένα πανεπιστήμια στις παγκόσμιες λίστες είναι ένα ισχυρό πλεονέκτημα για την επαγγελματική εξέλιξη, αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας που την επηρεάζει. Πολύ περισσότερο η υψηλή βαθμολογία ενός πανεπιστημίου δεν εξασφαλίζει ότι ο φοιτητής θα μείνει ικανοποιημένος από τη ζωή του στο συγκεκριμένο ίδρυμα, καθώς η ζωή σε ένα πανεπιστήμιο δεν περιορίζεται στο πρόγραμμα σπουδών και έχει πολλές άλλες όψεις εκτός από την αυστηρά ακαδημαϊκή.

Τοποθεσία, υποστηρικτικές υπηρεσίες, κοινωνική ζωή και κόστος ζωής

Υπάρχουν πανεπιστήμια σε μεγάλα αστικά κέντρα και άλλα σε μικρές ήσυχες πόλεις, τα οποία διαφέρουν και ως προς το μέγεθός τους. Υπάρχουν πανεπιστήμια σε αστικές, προαστιακές ή και αγροτικές περιοχές σε απομονωμένα campus όπου βρίσκονται τα κτήρια εκπαίδευσης και οι κοιτώνες των φοιτητών, και συγκεντρώνουν το σύνολο των δραστηριοτήτων της φοιτητικής ζωής. Δεν υπάρχει η ιδανική τοποθεσία για όλους τους φοιτητές, συνεπώς αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει κανείς να σταθμίσει κατά την επιλογή πανεπιστημίου.

Μία δεύτερη πολύ σημαντική παράμετρος είναι οι υποστηρικτικές υπηρεσίες του πανεπιστημίου. Σε αυτές φυσικά περιλαμβάνονται η βιβλιοθήκη, το αθλητικό κέντρο και οι ιατρικές υπηρεσίες του πανεπιστημίου. Πολύ σημαντικός είναι επίσης ο τομέας της στέγασης, καθώς συνήθως δεν είναι δυνατό να εξυπηρετηθούν όλοι οι φοιτητές από τις εστίες του πανεπιστημίου και θα πρέπει να καταφύγουν στον ιδιωτικό τομέα. Το κόστος της διαμονής είναι ο καθοριστικός παράγοντας για το συνολικό κόστος ζωής, και επηρεάζει επίσης την περιοχή όπου διαμένει κανείς και την απόσταση από το πανεπιστήμιο, άρα και το χρόνο των καθημερινών μετακινήσεων. Συνήθως στην περίπτωση των πανεπιστημίων που βρίσκονται στο κέντρο μεγάλων πόλεων οι φοιτητές αναγκάζονται να είτε μείνουν σε μεγάλη απόσταση από το πανεπιστήμιο είτε να συγκατοικήσουν για να έχουν φθηνότερο κόστος διαμονής.

Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει να απασχολήσει έναν υποψήφιο φοιτητή του εξωτερικού, ειδικά αν σκέφτεται ευθύς εξαρχής να παραμείνει και να εργαστεί στη χώρα προορισμού μετά το πέρας των σπουδών του, είναι οι διασυνδέσεις του πανεπιστημίου με την αγορά εργασίας και το αντίστοιχο γραφείο εύρεσης εργασίας του πανεπιστημίου. Αυτός ο παράγοντας μπορεί να μην φαίνεται τόσο σημαντικός στην αρχική επιλογή του πανεπιστημίου, αλλά αφού κανείς αποφοιτήσει αποκτά τεράστια σημασία, καθώς επηρεάζει καθοριστικά το αν κανείς θα παραμείνει στη χώρα προορισμού ή θα επιστρέψει στην πατρίδα του.

Μία εκπαιδευτική εμπειρία στο εξωτερικό δεν έχει μόνο την ακαδημαϊκή της πλευρά. Είναι κατά συνέπεια πολύ σημαντικό να συνυπολογίσει κανείς την κοινωνική ζωή της πόλης στην οποία θα περάσει αυτό το διάστημα της ζωής του. Οι μεγάλες πόλεις συνήθως υπερτερούν σε αυτό τον τομέα, καθώς προσφέρουν αναρίθμητες προτάσεις για νυχτερινή ζωή, μουσικές παραστάσεις, θέατρο, κινηματογράφο, εκθέσεις τέχνης, μουσεία και αθλητικές δραστηριότητες. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι για κάποιους ανθρώπους μία μικρότερη και πιο ήσυχη πόλη ή campus δεν μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα τόσο για την κοινωνική τους ζωή όσο και για την ακαδημαϊκή τους απόδοση.

Η τελευταία, και ενδεχομένως η πιο σημαντική για πολλούς παράμετρος, είναι το κόστος ζωής στην πόλη προορισμού. Αυτό, όπως είδαμε, διαμορφώνεται κυρίως από το κόστος διαμονής, αλλά και από το κόστος του φαγητού, των μετακινήσεων και της διασκέδασης. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι πολλές φορές οι ακριβότερες σπουδές είτε λόγω υψηλότερων διδάκτρων είτε λόγω ακριβότερου προορισμού έχουν και μεγαλύτερα ανταποδοτικά οφέλη όσον αφορά στην επαγγελματική αποκατάσταση. Επομένως, πρέπει κανείς να συνυπολογίσει ότι οι μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό είναι μία επένδυση που δεν θα πρέπει να κοστολογείται μόνο με βάση τα έξοδα κατά τη διάρκεια των σπουδών, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τις μελλοντικές δυνατότητες που δημιουργούνται.

Εύρεση πληροφοριών

Ένας καλός τρόπος για την εύρεση πληροφοριών σχετικά με τα πανεπιστήμια πέρα από τους οδηγούς σπουδών τους είναι κάποιες μέρες ανοιχτές για ενημέρωση του κοινού (open days), καθώς και κάποιες ετήσιες ενημερωτικές εκπαιδευτικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται στην Ελλάδα από φορείς δημοφιλών φοιτητικών προορισμών όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία, με σκοπό την ενημέρωση μελλοντικών φοιτητών γύρω από τα προγράμματα των πανεπιστημίων.

Παρόλα αυτά, ο ιδανικότερος τρόπος να μάθει κανείς σημαντικές πληροφορίες για ένα πανεπιστήμιο του εξωτερικού είναι να έρθει σε επαφή με φοιτητές, απόφοιτους και διδάσκοντες του πανεπιστημίου. Είναι μία διαδικασία που λόγω της αμεσότητας που έχει δίνει την ευκαιρία σε κάποιον να μάθει πολύ περισσότερα (και σημαντικότερα) πράγματα από αυτά που λένε οι οδηγοί σπουδών.

Συνοψίζοντας

Όπως είδαμε, η επιλογή προγράμματος σπουδών και πανεπιστημίου είναι μία πολύπλευρη διαδικασία. Είναι, όμως, σημαντικό να τονίσουμε ότι το κυριότερο κριτήριο επιλογής θα πρέπει να είναι τα επιστημονικά ενδιαφέροντα και η επιθυμία να σπουδάσει κανείς ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Αναζητώντας μεταπτυχιακό πρόγραμμα με βάση καταρχήν αυτά τα δύο κριτήρια, είναι σίγουρο ότι μπορεί κανείς να βρει το περιβάλλον που ταιριάζει στα όνειρά του και την ιδιοσυγκρασία του. Η εποχή που κάποιος «ειδικός» επέλεγε για εσένα αυτό που «θες» να σπουδάσεις έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Ένα μεταπτυχιακό σημαίνει πολλά και τίποτα: με βάση το πόσο τελικά ενδιαφέρει τον φοιτητή αυτό που σπούδασε, μπορεί να είναι η αρχή για μία καλή καριέρα ή απλά «μία γραμμή στο βιογραφικό».