Στη σημερινή εποχή είναι ευρέως αποδεκτό, ότι όλοι οι γονείς επιθυμούν τα παιδιά τους να έχουν μια πολύ καλή ακαδημαϊκή απόδοση, μια και αυτή ενδέχεται να τους δώσει ένα καλύτερο μέλλον, πιο ευοίωνο με ανοικτούς δρόμους και ευκαιρίες για επιτυχία.
Μια μερίδα παιδιών όμως, θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στο σχολικό πλαίσιο. Τα παιδιά αυτά, αν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ανήκουν στο ευρύτερο φάσμα των Μαθησιακών Δυσκολιών, θα καταφέρουν να αναπτύξουν αποτελεσματικές τεχνικές χειρισμού των δυσκολιών αυτών, όταν οι δυσκολίες τους εντοπιστούν γρήγορα και ξεκινήσουν οι σωστές γι΄ αυτούς παρεμβάσεις.
Έτσι, όσο πιο νωρίς εντοπιστούν οι δυσκολίες αυτές, τόσο πιο ευοίωνο προδιαγράφεται το μέλλον των παιδιών αυτών τόσο στο μαθησιακό, όσο και σε άλλους τομείς. Το νηπιαγωγείο ως χώρος εκπαίδευσης, αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό σχολικό πλαίσιο, μια και σε αυτό εδραιώνονται οι βάσεις για την περαιτέρω σχολική ζωή ενός μαθητή. Το νηπιαγωγείο ως εκπαιδευτικός χώρος, παρέχει στα παιδιά πολλές ευκαιρίες ανάπτυξης, διερεύνησης, ανακάλυψης, παιγνιδιού και απόλαυσης. Ο χώρος αυτός είναι ένας χώρος στον οποίο μπορεί κανείς να εντοπίσει παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολίες, χωρίς αυτή η διαδικασία να είναι επίπονη συναισθηματικά για τα παιδιά. Η παιγνιώδης αντίληψη των δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου προφυλάσσει σε μεγάλο βαθμό το παιδί και βοηθά πολύ τους εκπαιδευτικούς να εργαστούν, ώστε να ξεπεραστούν οι δυσκολίες του παιδιού σε μεγάλο βαθμό.
Στο νηπιαγωγείο δεν μπορεί κανείς να διαγνώσει ένα παιδί ότι παρουσιάζει Μαθησιακές Δυσκολίες, μια και οι Μαθησιακές Δυσκολίες, μπορούν να γίνουν διαγνώσιμες μετά την ηλικία των έξι ετών. Στο νηπιαγωγείο μπορούν όμως να εντοπιστούν δυσκολίες, για τις οποίες αν δεν γίνει παρέμβαση, μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε μαθησιακού τύπου δυσκολίες, κατά τη φοίτηση του παιδιού στη Δημοτική Εκπαίδευση.
Ορισμός Μαθησιακών Δυσκολιών
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες, αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών (Παντελιάδου, 2011). Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος, ο οποίος αφορά δυσκολίες που εκδηλώνονται με την πρόσκτηση και τη χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικών ικανοτήτων (Hammill, 1990). Οι διαταραχές είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος. Μπορεί να υπάρχουν σε ολόκληρη τη περίοδο της ζωής του ανθρώπου. Μαζί με τις δυσκολίες αυτές μπορεί να συνυπάρχουν και άλλες δυσκολίες όπως προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Αν και οι Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με άλλες καταστάσεις μειονεξίας ή να δέχονται την επίδραση εξωτερικών παραγόντων, όπως είναι οι πολιτισμικές διαφορές και η ανεπαρκής ή ακατάλληλη διδασκαλία αυτές δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα των παραπάνω καταστάσεων ή εξωτερικών επιδράσεων (Hammill, 1990).
Οι μαθητές μπορεί να εμφανίσουν μερικά ή όλα τα χαρακτηριστικά του ορισμού με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετική ένταση. Ο βασικότερος αιτιατός παράγοντας των Μαθησιακών Δυσκολιών είναι τα προβλήματα στη γλωσσική επεξεργασία και στη φωνολογική επίγνωση. Σε ότι αφορά την ηλικία των μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες, η πλειοψηφία των μαθητών αυτών είναι ηλικίας 6 έως 13 ετών και βρίσκεται στα όρια του Δημοτικού Σχολείου (Παντελιάδου, 2011). Σε σχετική έρευνα διαφάνηκε ότι παιδιά σχολικής ηλικίας είχαν στην προσχολική ηλικία διαταραχές των γλωσσικών ικανοτήτων σε ποσοστό 60%, ενώ σε ποσοστό 10-20%, είχαν δυσκολίες στην ακολουθία, την λεκτική έκφραση και την άρθρωση. Τα προβλήματα αυτά επηρέασαν την ανάγνωση την αριθμητική και την ορθογραφία (Βarkley, 1981).
Η διάγνωση συνήθως των Μαθησιακών Δυσκολιών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω γίνεται συνήθως με την αρχή της φοίτησης του παιδιού στο Δημοτικό Σχολείο. Οι γονείς πολλές φορές στις περιπτώσεις αυτές αντιδρούν, γιατί μέχρι εκείνη τη στιγμή το «φυσιολογικό» παιδί τους, ξαφνικά αντιμετωπίζει δυσκολίες. Εκείνο που θα πρέπει να χαροποιεί ιδιαίτερα τους γονείς, θα πρέπει να είναι φυσικά το γεγονός ότι όσο πιο νωρίς εντοπιστούν οι δυσκολίες, τόσο πιο εύκολα θα αντιμετωπιστούν. Παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες, τα οποία διαγνώσκονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, οι παρεμβάσεις οι οποίες θα γίνουν δεν θα είναι τόσο αποτελεσματικές στο μαθησιακό τομέα και επίσης από την άλλη πλευρά, πιθανόν να έχει δημιουργηθεί ήδη στο παιδί το συναισθηματικό προφίλ του παιδιού με Μαθησιακές Δυσκολίες. Σύμφωνα με το προφίλ αυτό, το παιδί ενδέχεται να παρουσιάζει από τη μια χαμηλή αυτοεικόνα, χαμηλό κίνητρο για το σχολείο, δυσκολίες στο κοινωνικό τομέα, άγχος, όπως και άλλες μορφές δυσκολιών.
Πρώιμη Ανίχνευση Μαθησιακών Δυσκολιών
Η πρώιμη ανίχνευση τυχόν Μαθησιακών Δυσκολιών είναι υψίστης σημασίας για το μέλλον των παιδιών, καθότι επιτρέπει την οργάνωση παρεμβατικών προγραμμάτων εγκαίρως και τη ψυχολογική στήριξη των παιδιών που αντιμετωπίζουν Μαθησιακές Δυσκολίες και των οικογενειών τους (Θεοδωρίδου, 2008). Επομένως, η πρώιμη ανίχνευση των Μαθησιακών Δυσκολιών, λειτουργεί ως έγκαιρη παρέμβαση για την πρόληψη σοβαρότερων επιπλοκών στην μετέπειτα αφομοίωση των παιδιών στην κοινωνία (Κολιάδης, Κουμπιάς & Φουστανά, 2000).
Σε ότι αφορά το ίδιο το παιδί, η Πρώιμη Παρέμβαση μπορεί να ανατρέψει τους παράγοντες επικινδυνότητας, οι οποίοι θα οδηγήσουν σε κάποια μορφή αναπτυξιακής καθυστέρησης, δυσλειτουργίας, καθώς και εκδηλώσεις άγχους (La Greca & Stone, 1990; Τζουριάδου, Πατσιοδήμου & Μπότσας, 2004). Σε ότι αφορά τους γονείς, τους δίνει τη δυνατότητα, με την ενεργό συμμετοχή τους στην παρεμβατική διαδικασία, να ανακαλύψουν μόνοι τις δυνατότητες και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των παιδιών τους. Επίσης, η πρώιμη ανίχνευση δίνει τη δυνατότητα στους γονείς να αποδεχτούν το πρόβλημα του παιδιού, να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους σχετικά με αυτό, ώστε να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες του και να αναπτύξουν μια πιο ισορροπημένη συναισθηματική σχέση που θα αποτρέψει δυσάρεστες συνέπειες στην ανατροφή τους.
Στο ευρύτερο πλαίσιο της οικογένειας και του κοινωνικού περιβάλλοντος, η Πρώιμη Παρέμβαση, μπορεί να εμποδίσει προβλήματα που πιθανά θα προκύψουν από τη στάση των αδελφών, τόσο προς το παιδί που έχει το πρόβλημα όσο και προς τον ίδιο τους τον εαυτό. Επίσης τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας (παππούδες, γιαγιάδες, θείες, θείοι), μαθαίνουν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσουν το παιδί με δυσκολίες. Τέλος, σε ότι αφορά την κοινωνία, η πρώιμη παρέμβαση αυξάνει τη δυνατότητα αποδοχής των παιδιών με δυσκολίες στη μάθηση, ως μέλη που έχουν κάθε δικαίωμα να υποστηριχθούν και να αφομοιωθούν στο κοινωνικό σύνολο ως ισότιμα.
Η Peterson (1987 ) αναφέρει οκτώ σημαντικούς λόγους για τους οποίους η παρέμβαση θα πρέπει να ξεκινά όσο το δυνατό νωρίτερα:
α) η σπουδαιότητα των πρώτων χρόνων
β) οι κρίσιμες περίοδοι στην ανάπτυξη
γ) ο εύπλαστος χαρακτήρας των ανθρώπινων χαρακτηριστικών
δ) τα επακόλουθα των μειονεξιών
ε) την επίδραση του περιβάλλοντος και των πρώτων εμπειριών στην ανάπτυξη
στ)τα συμπεράσματα των προγραμμάτων έγκαιρης παρέμβασης
ζ) η βοήθεια προς την οικογένεια, και τέλος
η) τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Τομείς στους οποίους ενδέχεται να παρουσιαστούν αποκλίσεις
Προτού προχωρήσουμε στην παρουσίαση των διαφόρων τομέων στους οποίους ενδέχεται να παρουσιαστούν αποκλίσεις, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί ότι οι γονείς θα πρέπει να ανησυχήσουν όταν εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά αυτά να υφίστανται για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον έξι μηνών. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη το γεγονός ενδεχόμενης περιβαλλοντικής αλλαγής η οποία μπορεί να έχει γίνει στο παιδί ή στην οικογένειά του. Όλα τα χαρακτηριστικά που θα αναφερθούν θα πρέπει να διερευνηθούν σε περίπτωση που το παιδί είναι μεγαλύτερο από πέντε ετών.
Ιατρικοί παράγοντες
• Χαμηλό apgar score
• Χαμηλό βάρος κατά την γέννηση
• Προωρότητα
• Το παιδί χρειάστηκε να νοσηλευτεί για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 24 ωρών στη μονάδα εντατικής νεογνών;
• Παρατηρήθηκαν δυσκολίες κατά τη διαδικασία μασήματος της τροφής, πρόσληψης και κατάπωσης;
• Ύπαρξη χρόνιων ωτίτιδων
Γεννετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες
• Ιστορικό εμφάνισης Μαθησιακών Δυσκολιών στα πλαίσια της οικογένειας του παιδιού
• Παιδιά που έχουν υιοθετηθεί
• Οικογενειακό ιστορικό σε δυσκολίες λόγου και ομιλίας ή στη γραπτή έκφραση
• Το παιδί έχει εκτεθεί σε ελάχιστη επαφή με τη γλώσσα κατά την παιδική του ηλικία
• Φτώχια
Λόγος και Ομιλία
Δυσκολία στην προφορά των φωνημάτων-άρθρωση
Αντικατάσταση φωνημάτων ή συλλαβών με άλλα φωνήματα ή συλλαβές, π.χ το παιδί να λέει λολόι αντί ρολόι
Γίνονται πολλά συντακτικού τύπου λάθη π.χ. λανθασμένη χρήση πληθυντικού αριθμού
Περιορισμένη χρήση λεξιλογίου
Επανάληψη λεξιλογίου
Κατά την περιγραφή μιας ιστορίας ή ενός γεγονότος το παιδί συγχίζει τις σκέψεις του και δεν είναι κατανοητό για τον ενήλικα να κατανοήσει τι ακριβώς περιγράφει το παιδί ή τί θέλει να μοιραστεί με τον ενήλικα.
Παρουσίαση συντακτικών λαθών
Δυσκολία στην ανάκληση λέξεων
Δυσκολία στην οργάνωση της προφορικής έκφρασης
Δυσκολίες στη μη λεκτική επικοινωνία
Λεπτή κίνηση
Μπορεί να χειριστεί το ψαλίδι με μεγάλη επιδεξιότητα και να κόψει σχήματα και εικόνες;
Παρουσιάζει μεγάλη επιδεξιότητα κατά τη γραφή, όπου πλέον χρησιμοποιεί μόνο τους μύεις της άκρας χείρας και των δαχτύλων;
Μπορεί να αντιγράψει όλα τα κεφαλαία και τους αριθμούς;
Μπορεί να γράφει το όνομά του;
Μπορεί να χρωματίζει στο πλαίσιο;
Μπορεί να χρησιμοποιήσει μαχαίρι για να απλώσει το βούτυρο ή να κόψει μαλακά φαγητά;
Αδρή Κίνηση
Ένα παιδί μέχρι την ηλικία των έξι ετών θα πρέπει:
Να μπορεί να εκτελεί σύνθετες στοχοκατευθυνόμενες κινήσεις που απαιτούν ακρίβεια και διαδοχή, όπως για παράδειγμα
Να κάνει κούνια
Να σκαρφαλώνει
Να πηδάει ψηλά
Να πετά και να πιάνει τη μπαλίτσα
Να στοχεύει κατάλληλα, βάζοντας καλάθια
Να κλωτσά κινούμενη μπάλα με επαρκή δύναμη και κατάλληλο στόχο
Φωνολογική Επίγνωση
Το παιδί αναγνωρίζει τα βασικά φωνήματα, κυρίως τα φωνήεντα αλλά και τα βασικά σύμφωνα;
Μπορεί να ανακαλέσει λέξεις που ξεκινούν από το συγκεκριμένο φώνημα ή από τη συγκεκριμένη συλλαβή;
Μπορεί να εντοπίσει το τελικό φώνημα ή τη τελική συλλαβή μιας λέξης;
Είναι σε θέση να σπάσει τη λέξη στις συλλαβές της;
Μπορεί να ενώσει συλλαβές και να φτιάξει λέξη;
Μπορεί να κατανοήσει την έννοια του φωνήματος, συλλαβής, λέξης, πρότασης και τις διαδικασίες σύνθεσης και ανάλυσης που γίνονται;
Κατανόηση ιστορίας
Aπαντά στα βασικά δομικά στοιχεία μιας ιστορίας (ποιος, πού, πότε, γιατί);
Aπαντά σε κριτικού τύπου ερωτήματα με βάση την ιστορία;
Μπορεί να αναδιηγηθεί την ιστορία;
Μπορεί να υποδυθεί ρόλους από την ιστορία;
Μπορεί να σειροθετήσει τις εικόνες της ιστορίας;
Μπορεί να φτιάξει διαλόγους από την ιστορία;
Μπορεί να εντοπίζει τα λάθη ή τα παράλογα στοιχεία μιας ιστορίας;
Προμαθηματικές Έννοιες
Ένα παιδί για να καταφέρει να μεταφερθεί χωρίς δυσκολία από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό, στον τομέα των μαθηματικών θα πρέπει:
Να γνωρίζει τα χρώματα και τα σχήματα
Να γνωρίζει τα σύμβολα των αριθμών μέχρι το δέκα
Να μπορεί να συνδιάσει το σύμβολο με το πλήθος των αντικειμένων
Να μπορεί να μετρά χωρίς δυσκολία μέχρι το δέκα
Να αντιλαμβάνεται την έννοια περισσότερα-λιγότερα
Να μπορεί να επιλύει απλά μαθηματικά προβλήματα με αντικείμενα
Να γνωρίζει τις προμαθηματικές έννοιες που σχετίζονται με το χρόνο, το χώρο, το μέγεθος
Να μπορεί να ταξινομεί και να ομαδοποιεί με βάση ένα και δύο κριτήρια
Συγκέντρωση-προσοχή
Μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες;
Χτυπάει τα χέρια και πόδια ή στριφογυρίζει όταν κάθεται;
Δυσκολεύεται να δώσει προσοχή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε σχολικά έργα ή σε παιγνίδια;
Σηκώνεται όρθιος σε περιπτώσεις που παραμένει καθιστός;
Φαίνεται σαν να μην ακούει όταν οι άλλοι του απευθύνουν το λόγο;
Τρέχει εδώ και εκεί ή σκαρφαλώνει ενώ οι περιστάσεις δεν το επιτρέπουν;
Δεν τελειώνει ό,τι του ανατεθεί;
Έχει δυσκολίες να ασχοληθεί με ήσυχες δραστηριότητες;
Δυσκολεύεται να οργανώσει εργασίες ή κοινές δραστηριότητες;
Είναι συνεχώς σε κίνηση;
Μιλά πάρα πολύ;
Χάνει αντικείμενα που τα χρειάζεται για τις σχολικές του δραστηριότητες;
Διακόπτει με έτοιμη απάντηση πριν τελειώσει μια ερώτηση;
Διασπάται με άλλα ερεθίσματα;
Με δυσκολία περιμένει τη σειρά του;
Ξεχνά καθημερινά θέματα;
Διακόπτει και ενοχλεί τους άλλους;
Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν νοητική ένταση;
Ατομική Φροντίδα
Αναμένεται ότι τα παιδιά στο νηπιαγωγείο θα είναι σε θέση:
Να πλένουν τα χέρια τους αποτελεσματικά
Να μπορούν να σκουπίσουν τα χέρια τους
Να μπορούν να κατεβάσουν τα ρούχα τους και να πάνε στην τουαλέττα
Να μπορούν να σκουπιστούν όταν τελειώσουν με την τουαλέτα
Να μπορούν να ανοίξουν τη τσάντα τους και να βγάλουν το φαγητό τους έξω
Να ανοίξουν το σάντουιτς
Να σκουπιστούν όταν τελειώσουν το φαγητό τους ή κατά τη διάρκεια
Να μην λερώσουν πολύ το χώρο κατά το φαγητό
Να μπορούν να βγάλουν το σακάκι τους και να το φορέσουν
Να μπορούν να βγάλουν και να βάλουν τα παπούτσια τους
Κοινωνική Συμπεριφορά
Πώς συμπεριφέρεται το παιδί με διαφορετικά άτομα (μητέρα, πατέρας, αδέρφια, εκπαιδευτικό, γιαγιά, παππού, συνομίληκα του παιδιά, μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά, μικρότερα σε ηλικία παιδιά)
Πώς συμπεριφέρεται το παιδί στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια (στο σπίτι, σε συγγενικό σπίτι, σε φιλικό σπίτι, σε άγνωστο σπίτι, σε παιγνιδότοπο, σε κατάστημα κ.ο.κ.)
Παρέμβαση
Σε περίπτωση που παρουσιάζονται στο παιδί προδημοτικής ηλικίας αρκετά από τα προαναφερόμενα στοιχεία, τότε θα πρέπει οι γονείς να ανησυχήσουν και να απευθυνθούν στον εκπαιδευτικό του παιδιού τους, με τον οποίο θα συζητήσουν τις δυσκολίες που παρουσιάζει το παιδί. Σε περίπτωση που οι δυσκολίες αφορούν τα θέματα λόγου και ομιλίας, τότε το παιδί θα πρέπει να παραπεμφθεί για αξιολόγηση σε Λογοθεραπεύτρια/Λογοπαθολόγο. Αν οι δυσκολίες του παιδιού γενικεύονται στο μαθησιακό τομέα, τότε το παιδί θα πρέπει να αξιολογηθεί από Ειδικό Παιδαγωγό, ο οποίος αφού αξιολογήσει το παιδί, θα καταρτίσει στη συνέχεια Ατομικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης για το παιδί, το οποίο θα στοχεύει στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Οι δυσκολίες που εμπίπτουν στο τομέα της αδρής, λεπτής κίνησης και ατομικής φροντίδας, θα πρέπει να αξιολογηθούν από Εργοθεραπευτή. Αν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες που άπτονται στο συναίσθημά του, τότε θα πρέπει να αξιολογηθεί από Κλινικό Ψυχολόγο. Τέλος ένα παιδί που παρουσιάζει δυσκολίες στη συγκέντρωσή του πρέπει να παραπεμφθεί σε Παιδοψυχίατρο για περαιτέρω διερεύνηση και αξιολόγηση.
Συμβουλές στους γονείς
Εκείνο που θα πρέπει να θυμούνται οι γονείς, είναι όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω στο συγκεκριμένο κείμενο, ότι οι δυσκολίες σε μικρή ηλικία μπορούν αρκετά απλά να αντιμετωπιστούν και να μην αφεθούν να εξελιχθούν και να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή του παιδιού τους. Αναμφίβολα το να συνειδητοποιεί κάποιος γονέας, ότι το παιδί του παρουσιάζει δυσκολίες, αυτό είναι ιδιαίτερα σύνθετο ως προς την πολυπλοκότητα των συναισθημάτων τα οποία βιώνει και ως προς τη δυσκολία διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων. Τα συναισθήματα όμως αυτά θα πρέπει να τύχουν χειρισμού, ο οποίος μπορεί να γίνει με τη βοήθεια ενός Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, ώστε οι γονείς να μπορούν να προχωρήσουν στη βοήθεια της οργάνωσης προς το παιδί τους.
Αν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες, οι γονείς θα πρέπει να οργανώσουν ένα σταθερό πλαίσιο θεραπειών/παρεμβάσεων, το οποίο θα στοχεύει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των δυσκολιών που παρουσιάζει το παιδί τους. Η συνεργασία μεταξύ των γονέων και των θεραπευτών/παιδαγωγών κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη του παιδιού.
Οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπιστούν σχετικά ανώδυνα στα πρώτα τους στάδια. Βοηθήστε τα παιδιά σας να τις ξεπεράσουν, ώστε να μπορούν να εξασφαλίσουν επιτυχίες στον ακαδημαικό, κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα της ζωής τους.
ΠΗΓΗ:www.paidiatros.com