Στη χώρα μας ένα βιβλίο Ιστορίας είναι σαν μια κροτίδα…

Αν δεχτούμε ότι η άγνοια του παρελθόντος δεν προκαλεί μόνο συγχύσεις στη γνώση του παρόντος αλλά και υπονομεύει κάθε δυνατότητα δράσης στο παρόν, μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε τους λόγους που λιπαίνουν το έδαφος των παρεμβάσεων σε έναν χώρο που ούτως ή άλλως δεν είναι αθώος και ουδέτερος, καθώς συμπυκνώνει την κυρίαρχη ιδεολογία.

Η σχολική ιστορία είναι μια πικρή ιστορία παρεμβάσεων και διαμάχης που μετρά ήδη κάμποσα «καταραμένα» βιβλία στο παθητικό της.

Πριν προχωρήσουμε στην αναδρομή να θυμίσουμε το τελευταίο γεγονός. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής κατήργησε το Σεπτέμβριο του 2020 τα προγράμματα σπουδών για την Ιστορία που είχε συντάξει ομάδα ιστορικών υπό τον ιστορικό Πολυμέρη Βόγλη επί των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ. Βέβαια, τα συγκεκριμένα προγράμματα σπουδών ήταν έτοιμα από το 2017, αλλά ούτε ο ίδιος ο πρώην υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου δεν τα προώθησε στα σχολεία, ούτε ζήτησε τη συγγραφή βιβλίου που θα τα θεμελίωνε. Γιατί; Θα το κρίνει η… Ιστορία.

Η τότε νέα ηγεσία του υπουργείου Παιδείας και το ΙΕΠ αποφάσισαν να παίξουν τώρα το δικό τους «χαρτί» και επαναφέρουν στα σχολεία τα προγράμματα σπουδών που συντάχθηκαν το 2014-2015 αλλά επίσης δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, καθώς ακολούθησαν οι κυβερνήσεις του ΣΥΡΙΖΑ. 

Η απόσυρση του σχολικού βιβλίου Α΄ Λυκείου «Ιστορία του ανθρώπινου γένους»

Από τις πιο γνωστές περιπτώσεις μπορούμε να αναφέρουμε την απόσυρση (1990) του βιβλίου του Λευτέρη Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους», που εισάγεται για διδασκαλία στην Α' τάξη του Λυκείου το 1984-85 (από την κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου και τον υπουργό Παιδείας Α. Κακλαμάνη) και βρήκε απέναντί του τα αφοριστικά υπομνήματα της Ιεράς Συνόδου, κηρύγματα από τους άμβωνες, έντονες διαμαρτυρίες παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και διαδηλώσεις με αίτημα να ριχτεί το βιβλίο στην πυρά.

Η αιτία; Οι αναφορές του συγγραφέα στη δαρβίνειο θεωρία για την καταγωγή του ανθρώπου (διακόσια τόσα χρόνια μετά τη γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου και 160 χρόνια μετά την έκδοση της «Προέλευσης των ειδών διά της φυσικής επιλογής») και κάποιες άλλες θέσεις του που υποτίθεται ότι έθιγαν τα ιερά και τα όσια της ελληνορθόδοξης παράδοσης - από τον ρόλο του Βυζαντίου έως την ισότητα των φύλων.

Δεν ήταν, όμως, η μοναδική αιτία. Οι αναλυτικές κατηγορίες του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας συσπείρωσαν τους ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλους απέναντι στον συγγραφέα.

Η Ιερά Σύνοδος, ζήτησε ρητά «να καθαρθεί» ή «να αποσυρθεί» το βιβλίο, το οποίο σημειωτέον είχε ήδη υποστεί κάποια πρώτα «στρογγυλέματα».

Ο Σταυριανός προκάλεσε την οργή των θρησκευτικών κύκλων επειδή στο κεφάλαιο «Ανθρωπίδες, οι μακρινοί μας πρόγονοι» κάνει αναφορά στην εξέλιξη του ανθρώπου σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα, μιλώντας για τους Αυστραλοπίθηκους, τους προγόνους του ανθρώπου «που ήταν τριχωτοί, γύρω στο 1,20-1,50, και είχαν εγκέφαλο που ισοδυναμούσε με το 1/3 του δικού μας», τους ανθρωπίδες (Ηomo Εrectus) και τον Ηomo Sapiens.

Παράλληλα όμως υπήρχε αντίδραση και για τις αναφορές του συγγραφέα στην ισότητα των φύλων («δεν υπάρχει έμφυτη ή γενετική ανισότητα μεταξύ των φύλων»), στην ταξική ανισότητα και στο χάσμα πλουσίων και φτωχών, στον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, ενώ οι αναφορές στο ιερατείο που αποτελούσε «μια άλλη προνομιούχα ομάδα σε όλους τους πολιτισμούς» και στα ιερά κείμενα που «χρησιμοποιήθηκαν για να διδάξουν πίστη και υπακοή στην καθιερωμένη τάξη», ξεσήκωσαν γι' άλλη μια φορά την Ιερά Σύνοδο.

Από κοντά και οι εθνικιστικοί κύκλοι κατηγορούσαν τον συγγραφέα ότι δίδασκε πως ο Αριστοτέλης ήταν υποστηρικτής της δουλείας, ο δε Μέγας Αλέξανδρος ιμπεριαλιστής.

Έτσι θα περικοπούν όσα σημεία της σχολικής ιστορίας ενοχλούν, αλλά κι αυτό δεν θα είναι αρκετό: στις αρχές του '90 το βιβλίο του «αθέου, υλιστού συγγραφέως» Λ. Σταυριανού θα... περικοπεί ολόκληρο.

Το βιβλίο «Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία»

Λίγους μήνες αργότερα (1991), το βιβλίο «Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας» (Γ΄ Γυμνασίου) του Βασίλη Κρεμμυδά, αφού δέχτηκε επίθεση από εθνικιστικούς κύκλους, δημάρχους κ.λπ. αποσύρεται αφού πριν του έχουν περικοπεί κεφάλαια επειδή δεν ήταν αρκετά «εθνικό».

 Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1984 και δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις επειδή δεν ήταν αρκετά «ηρωικό», επειδή η έκταση της Ελληνικής Επανάστασης ήταν ίση με την έκταση της Γαλλικής κ.ο.κ. Το βιβλίο αποσύρθηκε με την αλλαγή κυβερνήσεως το 1991.

«Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου» του Γιώργου Κόκκινου

Το 2002 (Στην εξουσία βρίσκεται η κυβέρνηση του Κ. Σημίτη και υπουργός Παιδείας έχει οριστεί ο Π. Ευθυμίου) μετά από αντιδράσεις βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας, του υπουργείου Παιδείας της Κύπρου, εθνικιστικών οργανώσεων και της Ιεράς Συνόδου αποσύρεται το βιβλίο «Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου Κόσμου» του Γιώργου Κόκκινου κ.ά., που αν και είχε περάσει από όλα τα στάδια έγκρισής του δεν διδάχθηκε ποτέ.  Ο Π. Ευθυμίου υπό την επίδραση της περιρρέουσας ιδεολογικής ατμόσφαιρας και υπό την απειλή του πολιτικού κόστους αποφασίζει τη μη διανομή του βιβλίου στα σχολεία. Αντί αυτού στους μαθητές μοιράζεται το προηγούμενο εγχειρίδιο των Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακοπούλου και Σ. Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη (τόμος Β΄, ΟΕΔΒ, Αθήνα), το οποίο διδάσκεται τελικά από το 1990 έως το 2008.

Η δωδεκαμελής συγγραφική ομάδα υπό τον επίκουρο καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Γιώργο Κόκκινο, δέχθηκε σφοδρές επιθέσεις, αρχικά για όσα έγραψε για το Κυπριακό, κατόπιν όμως και για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Εμφύλιο πόλεμο και για πλήθος άλλων ζητημάτων, περισσότερο ή λιγότερο σημαντικών.

Παρ' όλο λοιπόν που το βιβλίο είχε κερδίσει σχετικό διαγωνισμό προ τριετίας και είχε περάσει από όλα τα στάδια έγκρισής του, το υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να το αποσύρει.

Το σχολικό βιβλίο των Θεοδωρίδη - Λαζάρου

Ενα παλιότερο παράδειγμα ήταν το σχολικό βιβλίο των Θεοδωρίδη - Λαζάρου. Από τις συνεχείς παρεμβάσεις στο αρχικό βιβλίο του ιστορικού Θεοδωρίδη, καθηγητή Φιλοσοφίας της Ιστορίας στο Αριστοτέλειο, δεν έμεινε τελικά τίποτε άλλο παρά η υπογραφή του. Διότι ο νόμος έδινε το δικαίωμα στους αρμόδιους φορείς να μεταβάλλουν το περιεχόμενο.

«Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική», του Κώστα Καλοκαιρινού

«Σχολικό βιβλίον – παγίς» χαρακτηρίστηκε το 1965 το εγχειρίδιο της Β΄ Γυμνασίου «Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική», του Κώστα Καλοκαιρινού, τότε φιλολόγου στο Κολλέγιο Αθηνών. Το βιβλίο εισήχθη μαζί με άλλα επτά στο Γυμνάσιο, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης Παπανούτσου το 1964/65. Ωστόσο, ενώ ξέσπασε διαμάχη για τη δημοτική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν τα συνολικά οκτώ βιβλία, «απεσύρθη» μόνο του Καλοκαιρινού.

Η μακρά ιστορία των σκοταδιστικών επιθέσεων

Δεν αποτελούν ελληνική πρωτοτυπία οι ποικίλες παρεμβάσεις ή οι προσπάθειες παρεμβάσεων φορέων ή προσώπων στο περιεχόμενο των σχολικών γνώσεων, στο «τι», δηλαδή, μαθαίνουν ο μαθητές και οι μαθήτριες στο σχολείο.

Η πρώτη σκοταδιστική επίθεση απέναντι στη θεωρία της εξέλιξης στην Ελλάδα ξεκινά ουσιαστικά με τα «αθεϊκά» του Βόλου, που οδηγούν το 1914 στη δίκη του Ναυπλίου. Εκκλησία και πολιτικές δυνάμεις της συντήρησης στρέφονται εναντίον των δημοτικιστών Δελμούζου και Σαράτση με σκοπό να ανακόψουν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στο Παρθεναγωγείο του Βόλου.

Ο επίσκοπος Δημητριάδος Γ. Μαυρομμάτης επισκέφθηκε το Παρθεναγωγείο και έκρινε ότι δεν είναι ελληνικό και χριστιανικό σχολείο αλλά «γερμανικό και φραγκικό». Η κατηγορία εναντίον τους έχει ως εξής:

«Κατά διαφόρους εποχάς από του Σεπτεμβρίου 1908 μέχρι τέλους Μαρτίου 1911 προσεπάθησαν διά ζώσης, διά διδασκαλίας και δι’ εντύπων φυλλαδίων να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα, τουτέστι την αθεΐαν, με τα οποία ενεργούμενα είναι ασυμβίβαστος η διατήρησις της πολιτικής τάξεως, διδάσκοντες ότι δεν υπάρχει Θεός... ότι ο άνθρωπος εδημιουργήθη υπό πιθήκων, ότι ο Θεός είναι ένα αγγούρι»...

Βεβαίως στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης έχουμε και τις συνέπειες παρεμβάσεων που δεν διακρίνονται διά γυμνού οφθαλμού. Ετσι π.χ. το 1998-99 το υπουργείο Παιδείας ανακοινώνει ότι «ανανεώνει το περιεχόμενο σπουδών στο Γυμνάσιο με την εισαγωγή νεωτερισμών σε μια σειρά από γνωστικούς τομείς».

Ωστόσο η διατυμπανιζόμενη «ανανέωση», που έγινε χωρίς ενιαίους στόχους και λογική για τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, ρυμουλκήθηκε στην εναγώνια προσπάθεια του ΥΠΑΙΘ να «μοντάρει» το αναλυτικό πρόγραμμα στις οδηγίες που συνόδευαν το «κουτί της Πανδώρας», δηλαδή, στο «εμβαδόν» των προσανατολισμών της απορρόφησης των κονδυλίων του τότε 2ου Κοινοτικού Πλαισίου.

ΠΗΓΗ:www.alfavita.gr