Όσο το ψηφιακό τοπίο συνεχίζει να μεταβάλλεται, τα διδάγματα από την προσαρμογή της εκπαίδευσης σε αυτό θα πρέπει να μας προβληματίσουν με τρόπο γόνιμο.

Γράφει ο Γιώργος Ψωμιάδης

Με την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) να έχει εισέλθει στις ζωές μας και τις νεότερες γενιές να σερφάρουν πια στο διαδίκτυο πριν καν μάθουν να προφέρουν τις πρώτες τους λέξεις, τα δεδομένα της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην εποχή μας μεταβάλλονται ραγδαία.

Τα κινητά, που κάποτε ήταν απαγορευμένα εντός της τάξης, κουδουνίζουν στις τσέπες των επτάχρονων κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Η ημέρα που τα chatbots θα συνομιλούν με τρόπο έξυπνο και προσιτό με τους νεαρούς μαθητές μοιάζει να έρχεται όλο και πιο κοντά, αλλά το παραδοσιακό γράψιμο με το χέρι, που οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να ξεχάσουμε, φαίνεται πως κερδίζει ξανά υποστηρικτές.

Την ίδια στιγμή όμως, η ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τα θαύματα της τεχνολογίας στη ζωή μας είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Ποιες είναι, λοιπόν, οι προκλήσεις που ξεπροβάλλουν στον ορίζοντα αυτής της άκρως ψηφιοποιημένης εποχής;

Τεχνητή νοημοσύνη και εκπαίδευση

«Σύντομα τα βιβλία στα σχολεία θα είναι απαρχαιωμένα», είχε πει ο Τόμας  Έντισον το 1913. Σήμερα, πάνω από έναν αιώνα μετά, τα βιβλία παραμένουν πάνω στα θρανία, η πρόβλεψη όμως του Έντισον μοιάζει να μην απέχει πολύ από το να επαληθευτεί. Η άφιξη της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας έχει ανοίξει ένα μαγικό κουτί με άπειρες εκπαιδευτικές δυνατότητες. Αξίζει να προσέξει κανείς το Khanmigo, το εργαλείο που δημιουργήθηκε από την ακαδημία Khan, μια εκπαιδευτική ΜΚΟ, με τη χρηματοδότηση της ChatGPT. Ο μαθητής μπορεί να ρωτήσει για μαθηματικά προβλήματα, να λάβει λεπτομερή καθοδήγηση ή να γράψει μαζί του, πρόταση την πρόταση, την πιο ευφάνταστη ιστορία επιστημονικής φαντασίας. Αυτή μοιάζει να είναι μόνο η αρχή. Η βιομηχανία του AI στην εκπαίδευση υπολογίζεται πως θα φτάσει εντός του 2024 τα 6 δισ. δολάρια. Πέρα από τους ίδιους τους μαθητές, οι εφαρμογές που δημιουργούνται εστιάζονται επίσης στο σύστημα διδασκαλίας αλλά και στον δάσκαλο. Πώς μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να βελτιώσει την εκπαιδευτική διαδικασία; Πώς μπορούμε να σιγουρευτούμε για την ηθική, συμπεριληπτική και δίκαιη χρήση της; Μπορούν να εκπαιδευτούν οι άνθρωποι για να ζουν και να δουλεύουν με αυτήν; Τα τρία αυτά ερωτήματα συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση της UNESCO με τίτλο Τεχνητή νοημοσύνη και εκπαίδευση – καθοδήγηση για χάραξη πολιτικής και εκφράζουν βασικές ανησυχίες για τα αχαρτογράφητα νερά ενός νέου πεδίου.

Μια άλλη εφαρμογή, στην οποία δουλεύουν ακαδημαϊκοί από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, είναι ο ΑΙ Συνεργάτης (AI Partner), που βοηθάει μια ολόκληρη ομάδα μαθητών, ακούγοντας τις συνομιλίες τους και παρεμβαίνοντας όταν αποκλίνουν από το ζητούμενο της άσκησης. Τα μεγάλα οφέλη είναι βέβαια ορατά και η προσωποποιημένη διδασκαλία μοιάζει να είναι το σημαντικότερο από αυτά, όπως σημειώνεται σε άρθρο του Economist. Μπορεί να συγκριθεί το βραδυκίνητο σύστημα μιας τάξης 30 μαθητών διαφορετικών δυνατοτήτων με μια ψηφιακή μηχανή που θα προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε μαθητή; Σε αυτό το ιδανικό σύμπαν, κανείς δε θα μένει στην ίδια τάξη και οι καλύτεροι θα ξεχωρίζουν για τις ικανότητές τους.

Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα; Για αρχή, τα συστήματα AI απέχουν αρκετά από το να γίνουν άρτια όσον αφορά τις πληροφορίες τους. Έπειτα, υπάρχουν φορές που η αξία της συνεργασίας στην τάξη είναι αναντικατάστατη – το πνεύμα ομαδικότητας, άλλωστε, είναι κάτι άγνωστο για ένα μηχάνημα. Άλλοτε πάλι, το πρόβλημα είναι το κίνητρο. Πόσο αποτελεσματικό θα ήταν να βάλεις για οκτώ ώρες κάθε μέρα ένα μικρό παιδί μπροστά σε μια οθόνη; Είναι φορές που η προσωπικότητα του δασκάλου αποτελεί το κίνητρο για μάθηση και όχι το πόσο πειστικά απαντά ένα chatbot. Η προοπτική συγκερασμού ΑΙ και εκπαίδευσης μοιάζει να απέχει, λοιπόν, μερικά ακόμη χρόνια από το να γίνει πραγματικότητα.

Smartphones ή όχι στο σχολείο;

Το 2023, μια παγκόσμια έκθεση για την εκπαίδευση από την UNESCO κατέληξε στο ότι η τεχνολογία πρέπει να χρησιμοποιείται στην τάξη μόνο για διδακτικούς σκοπούς. Ο λόγος γινόταν φυσικά και για τα smartphones. Έρευνες αναφέρουν πως και μόνο η κατοχή ενός κινητού που λαμβάνει ειδοποιήσεις είναι αρκετή για να χάσει ένας μαθητής τη συγκέντρωσή του από το έργο που του έχει ανατεθεί. 23 λεπτά και 15 δευτερόλεπτα μεσολαβούν, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Ιρβάιν της Καλιφόρνια, από τη στιγμή που κάτι θα αποσπάσει την προσοχή μας μέχρι να συγκεντρωθούμε ξανά σε αυτό που κάνουμε. Από τις 200 χώρες που συμπεριελήφθησαν στην έρευνα, λιγότερο από το ένα τέταρτο αυτών έχει απαγορεύσει τη χρήση των smartphones στα σχολεία. Το 13% των χωρών έχουν νόμους και το 14% πολιτικές για τον σκοπό αυτόν.

Από τις 200 χώρες που συμπεριελήφθησαν σε περσινή έρευνα της UNESCO, λιγότερο από το ένα τέταρτο αυτών έχει απαγορεύσει τη χρήση των smartphones στα σχολεία.

Στην Αμερική, το Οχάιο, η Ιντιάνα, η Οκλαχόμα και η Φλόριντα έχουν ήδη επιβάλει περιορισμούς, ενώ, όπως αναφέρεται εντός της ίδιας μελέτης, τα σχολεία που αφαίρεσαν τα κινητά στο Βέλγιο, στην Ισπανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν βελτιωμένα αποτελέσματα όσον αφορά τη διαδικασία εκμάθησης. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε συγκρότημα σχολείων της Βιρτζίνια, το ένα τρίτο των δασκάλων αναγκάζεται να ζητήσει από τους μαθητές να κρύψουν στις τσάντες τους τα κινητά τους πέντε με δέκα φορές κατά τη διάρκεια μιας διδακτικής ώρας. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς το παράδειγμα του Μπάξτον για να δει τα οφέλη μιας επαναστατικής ενέργειας. Στην πόλη αυτή της Αγγλίας, τα κινητά αντικαταστάθηκαν από light phones, ειδικές συσκευές που δεν επιτρέπουν το κατέβασμα σύγχρονων εφαρμογών. Οι σχέσεις των μαθητών ως διά μαγείας μεταμορφώθηκαν. Σύντομα άρχισαν να έχουν ουσιαστικές συναναστροφές, να τρώνε μαζί και να επικοινωνούν εις βάθος.

Τι θα γίνει αν ξεχάσουμε να γράφουμε με το χέρι;

Εσείς έχετε πιάσει τον εαυτό σας να κολλάει όταν πιάνει ένα στιλό και επιχειρεί να γράψει μερικές λέξεις στη σειρά; Δεν θα ήταν φυσικά περίεργο, αν σκεφτείτε ότι, πολύ συχνότερα πια, θα προτιμήσετε να πληκτρολογήσετε κάτι αντί να το αποδώσετε εγγράφως στο χαρτί. Θα έπρεπε όμως να μας προβληματίζει κάτι τέτοιο όσον αφορά το σχολείο; Περισσότερο από μία δεκαετία μετά το 2010, όταν και αφέθηκε εκτός του επίσημου προγράμματος σπουδών της Αμερικής το μάθημα των Καλλιγραφικών, ορισμένες πολιτείες, όπως η Καλιφόρνια, το επανέφεραν για παιδιά ηλικίας από 6 μέχρι 12 ετών. Γιατί; Τη στιγμή που οι οθόνες των υπολογιστών, των τάμπλετ και των κινητών κατακλύζουν τις ζωές μας, είναι πολλές οι έρευνες για τα πολλαπλά οφέλη του γραψίματος στο χέρι.

Η Σοφία Βίντσι Μπόερ, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ στις ΗΠΑ, είχε δηλώσει πως κατά τη διαδικασία της γραφής το οπτικό σύστημα ακολουθεί τον σχηματισμό ενός γράμματος και συγκρίνει όλα τα μοντέλα γραμμάτων που έχουν αποθηκευτεί στη μνήμη.

Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Psychology, διαβάζουμε πως, όταν γράφουμε, οι νευρώνες στον εγκέφαλο δουλεύουν σε πολύ πιο έντονο βαθμό από ό,τι όταν πληκτρολογούμε, συνδυάζοντας τα τμήματα που αφορούν τόσο την κίνηση όσο και τη μνήμη. Αντίστοιχα, μια άλλη έρευνα στο περιοδικό Science Direct έδειξε πως, αντίθετα με τη χρήση πληκτρολογίου, ο παραδοσιακός τρόπος γραφής από παιδιά προσχολικής ηλικίας οδηγεί στην αναγνώριση και την κατανόηση των γραμμάτων για μεγαλύτερη διάρκεια. Το ίδιο ισχύει όμως και σε φοιτητές που κρατούσαν σημειώσεις σε μαθήματα γραπτώς. Αυτοί κωδικοποιούσαν την ουσία και το νόημα των σημειώσεων κατανοώντας την καλύτερα, ακόμη κι αν έγραφαν λιγότερες λέξεις.

Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που στη Σουηδία, μία από τις πρώτες χώρες που υποστήριξαν τις νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση, εκφράστηκαν πριν από μερικούς μήνες προβληματισμοί. Η υπουργός Παιδείας Λότα Έντχολμ φάνηκε αποφασισμένη να απομακρύνει τους μαθητές από τις ψηφιακές συσκευές. «Οι μαθητές στη Σουηδία χρειάζονται περισσότερα τετράδια», είχε δηλώσει. Το μόνο σίγουρο είναι πως, όσο το ψηφιακό τοπίο συνεχίζει να μεταβάλλεται, τα διδάγματα από την προσαρμογή της εκπαίδευσης σε αυτό θα πρέπει να μας προβληματίσουν με τρόπο γόνιμο. Ίσως έτσι καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της τεχνολογίας στο έπακρο.

kathimerini.gr